سهم اشتغال زنان در صنایع غیر صادراتی
۲.۷
۱۰.۳
۶.۰
در سال ۱۳۷۳ سهم اشتغال زنان در صنایع صادراتی ۵/۶ درصد و در صنایع غیرصادراتی ۷/۲ درصد بوده است که به این معناست که صنایع صادراتی با شدت بیشتری از زنان استفاده کرده است. در سال ۱۳۸۵ این رابطه معکوس گردیده و سهم اشتغال زنان در صنایع غیرصادراتی بیشتر شده است. اگر میانگین سهم اشتغال زنان را برای کل دوره مورد بررسی محاسبه نماییم مشخص میشود که میانگین سهم اشتغال زنان در صنایع صادراتی ۵/۷ درصد و در صنایع غیرصادراتی ۶
درصد است، یعنی بهطور متوسط صنایع صادراتی با شدت بیشتری از نیروی کار زن استفاده میکنند.
در ادامه به بررسی این مطلب میپردازیم که چند درصد زنان در صنایع صادراتی مشغول به کار هستند. برای بررسی این مطلب از تعداد شاغلان زن در صنایع صادراتی به کل تعداد شاغلان زن استفاده میکنیم. نتایج محاسبات نشان میدهد در سال ۱۳۷۳ حدود ۶/۷۰ درصد و در سال ۱۳۸۵ حدود ۶/۹۷ درصد زنان ۱۳۸۵ در صنایع صادراتی مشغول به کار هستند. گفتنی است، برای مردان این ارقام بهترتیب ۳/۶۹ و ۸/۹۷ درصد بوده است.
جدول ۴-۶- درصد مردان و زنان شاغل در سالهای ۱۳۸۵-۱۳۷۳
درصد شاغلان در سال ۱۳۷۳ در صنایع صادراتی
درصد شاغلان در سال ۱۳۸۵ در صنایع صادراتی
مردان
زنان
مردان
زنان
۶۹.۳
۷۰.۶
۹۷.۸
۹۷.۶
در ادامه بحث به منظور پاسخ به این سوال که آیا صنایع صادراتی کاربر است یا سرمایهبر، به بررسی شاخص بهرهوری نیروی کار در صنایع صادراتی و غیرصادراتی میپردازیم. جدول(۴-۷) میزان بهرهوری در صنایع صادراتی و غیرصادراتی را نشان میدهد.
جدول۴-۷- میزان بهرهوری نیروی کار در صنایع صادراتی و غیرصادراتی (میلیون ریال به نفر)
میانگین دوره(۸۵-۱۳۷۳)
سال۱۳۸۵
سال ۱۳۷۳
فعالیت
۱.۷
۱.۴۹
۱.۶۴
بهرهوری نیروی کار در صنایع صادراتی
۱.۵
۲.۱
۰.۸۴
بهرهوری نیروی کار در صنایع غیرصادراتی
بهرهوری نیروی کار در صنایع صادراتی عبارتست از نسبت مجموع ارزشافزوده صنایع صادراتی به مجموع اشتغال صنایع صادراتی. برای صنایع غیرصادراتی نیز به همین ترتیب محاسبه شده است. با توجه به ارتباط مستقیم شاخص بهرهوری نیروی کار با سرمایه سرانه، انتظار میرود با فرض ثابت بودن سایر عوامل، صنایعی که بهرهوری کار آنها بالاتر است، سرمایهبرتر باشند. میزان بهرهوری نیروی کار در سال ۱۳۷۳ برای صنایع صادراتی ۶۴/۱و برای صنایع غیرصادراتی ۸۴/۰بوده است، که حاکی از سرمایهبری صنایع صادراتی است. در سال ۱۳۸۵، بهرهوری نیروی کار در صنایع صادراتی ۴۹/۱ و در صنایع غیرصادراتی ۱/۲ است که بیانگر آن است که صنایع صادراتی به طور عمده کاربرند. در کل دوره مورد بررسی، متوسط بهرهوری نیروی کار در صنایع صادراتی ۷/۱ و در صنایع غیرصادراتی ۵/۱ بوده است که بیانگر آن است که صنایع صادراتی بطور متوسط سرمایهبر هستند. نکته دیگر آنکه کاهش بهرهوری نیروی کار در صنایع صادراتی در دوره ۸۵-۱۳۷۳ بهدلیل اضافه شدن صنایع کاربر به صنایع صادراتی طی دوره مورد بررسی است که باعث شده متوسط بهرهوری کل صنایع صادراتی کاهش یابد. از منظر دیگر، افزایش تعداد صنـایع صادراتی در فعالیتهای مختلف به معنای گستـرش تجـارت درونصنعت در دوره ۱۳۸۵-۱۳۷۳ است.
۴-۳- بررسی وضعیت دستمزد نسبی زنان در کارگاههای صنعتی
برای هر کس که ارتباطی با خدا و سر و کاری با دعا دارد، تأثیرات خارقالعاده و معجزات دعا، در ردیف بدیهیات و مشاهدات روزمره است. اگرچه برای بیدینان و ناباوران، باورنکردنی و محال است؛ ولی کمتر سال و ماه و حتی هفته و روزی است که مسلمین و بالاخص شیعیان آثار و برکات دعا را احساس نکنند، بویژه پاکان، نیکان، پرهیزگاران و عارفان بیش از سایرین آثار حیرتانگیز دعا را مشاهده میکنند. در اماکن مشرفه، مسجدالحرام، حرم مطهر امامان (علیم السلام)، مسجد جمکران، مسجد سهله، حرم امام خمینی رحمتاللهعلیه، در جلسات مذهبی دعا، آثار شگفتانگیزی مشهود میگردد و در آستان مقدس ثامنالحجج علی بن موسی الرضا u و بارگاه منور خواهر مکرمهاش حضرت معصومه (سلاماللهعلیها) مکرر شفا یافتن بیماران صعبالعلاج که کور مادرزاد و فلج مادرزاد نیز در میان آنها بوده است در اثر دعا و توسل دیده شده است. آثار ارزشمند دعا و توسل در روزها و شبهای قدر، یازده ذیقعده، … و هنگام تلاوت قرآن، اثرات دعا بسیار واضح است. اگر در اسلام، جز وظیفه و تکلیف دعا، چیز دیگری نبود و مسلمانان آن را با شروط و آدابش انجام میدادند برای تأمین سعادت دنیا و آخرتشان کافی بود، چون مبدأ تمام خیرات، برکات، نیتها و سعادتها، خداوند میباشد. دعا بزرگترین عامل جلب فیض از خداوند است. لطف و کرم پروردگار با نیایش و راز و نیاز به حال بنده میرسد. به خاطر این که اهمیت و ارزش فوقالعاده دعا بهتر، روشن گردد، به عنوان نمونه برخی از فواید نیایش و تضرع به درگاه الهی متذکر میشود:
آثار اصلی، آثار فرعی؛
آثار اصلی؛
عبادت خدا و یا همان کمال انسان در پرتو عبادت خدا (بزرگترین ثمره دعا)،شناخت خدا یا همان کسب معرفت ،خوف از خدا، اجتناب از معصیت ،امید و اطمینان.به عنوان نمونه مورد اول توضیح داده میشود:برخی تصور کردهاند که اثر تربیتی دعا فقط از جهت تلقین به نفس است؛ یعنی وقتی انسان مطالب خوبی را به زبان میآورد به خودش تلقین میکند که باید این چنین باشد به طور مثال با خواندن دعای مکارم الاخلاق به نفس تلقین میشود که باید اخلاق خود را اصلاح کند، صفات خوب کسب کند و از صفات بد اجتناب ورزد. اینان اثر تربیتی دعا را فقط در همین جنبه میدانند و دعاهایی را که فاقد این جنبه باشد، دعاهای استعماری قلمداد میکنند.
این تصور ناشی از کوتهبینی وشناخت ناقص نسبت به معارف اسلامی است. بزرگترین اثر دعا حقیقت عبادی است که در آن نهفته است همان که موجب تکامل معنوی انسان و انسانیت او میشود. البته ممکن است در بعضی از دعاها آثار تلقین به نفس و نظایر آن نیز وجود داشته باشد. اما این آثار مانند حرکت آروارهها به هنگام غذا خوردن است که در عین کارجویدن غذا را انجام میدهند، خود نیز ورزش میکند و از این جهت تقویت میشوند. این ورزش را نمیتوان فایدهی حقیقی غذاخوردن است که در عین آنکه کارجویدن غذا را انجام میدهد، خود نیز ورزش میکنند و از این جهت تقویت میشوند این ورزش را نمیتوان فایدهی حقیقی غذاخوردن دانست فایده حقیقی غذاخوردن تأمین مواد لازم برای بدن است.
فایدهی حقیقی دعا نیز توجه به خدا و بندگی اوست.اینگونه آثار که گاهی بر بعضی از دعاها مترتب میشود. فواید بسیار ناچیزی است که در مقابل فایدهی اصلی چیزی به حساب نمیآید. کمال انسان در این است که فقر خود را نسبت به خدا درک کند و به این حقیقت اعتراف کند.
زمانی که انسان نسبت به این واقعیت اعتراف نکند، فقر خود را به درستی نشناسد به کمال انسانی نائل نمیشود. یکی از چیزهایی که موجب میشود انسان به این معرفت نزدیک گردد یا معرفت او کامل شود، دعاست، دعا خود عبادت و تنها راه تکامل انسان نیز معین است.
بنابراین، دعا یکی از راه های تکامل انسان است.
آثار فرعی
آثار فردی ،آثار اجتماعی ،آثار دنیوی، آثار اخروی
آثار فردی
آثار فردی عبارتند از: حفظ پرورش سجایای اخلاقی ، پاکی و پاکیزگی، خود سازی، تلقین نفس، طغیان نفس یا اجتناب از معصیت، موفق به توبه و استغفار، انقطاع از غیر حق، کسب اخلاق خدایی ، نجات از نفاق، طرد شیطان به وسیله دعا، نورانی شدن دل، حیلت و شفای دل، کلید دوستی و انس با خدا، بهترین غذای روح، پرورش عواطف، ایجاد معنویت و عرفان و آرامش روانی.
به عنوان نمونه مورد اول توضیح داده میشود: اگر ایمان به خدا در جامعه و در درون خود وجود نداشته باشد، به طور کلی نمیتوان بنیان محکمی برای ساختمان سجایای اخلاقی بنیان نهاد و ارائه نمود. چرا که وقتی در دنیا، مادهی کر و کور، حاکم و همهکارهی جهان باشد، ارائه هرگونه نظام اخلاقی، نه تنها وجهی ندارد، بلکه ضمانت اجرایی هم نمیتواند داشته باشد. البته با فشار تبلیغات و وضع قوانین و قوای مسلح میتوان چند صباحی مردم را به اموری وادار کرد و نام آن را قوانین اخلاقی یا رعایت آنها گذاشت ولی وقتی پای تبلیغات و فریب یا زور به میان آمد، معلوم است که نام آن را هر چیز دیگری، غیر از اخلاق میتوان گذاشت.
بنابراین، اصل طرح نظام اخلاقی، بدون پشتوانهی ایمان و معنویت کاری است عبث و با وجود ایمان و طرح نظام اخلاقی بر اساس آن نیز، خطر پایان نیافته است و ضمانت اجرایی آن، در فرد و جامعه، کامل نمیباشد. درست است که بهترین ضامن اجرایی مسائل اخلاقی، ایمان درونی و قلبی افراد است، ولی همان طور که اشاره شد، این ایمان (ابتدایی) با گناه یا به تعبیری با مخالفت نظام اخلاقی، منافاتی ندارد. برای راه حل این مسأله، درست است که باید قوانین کیفری و دادگاه وجود داشته باشد، ولی همان طور که در جوامع مختلف دیده میشود، این اقدامات نمیتواند ضامن اجرایی کامل باشد. آنچه که میتواند در همه حال و شرایط، مؤثر باشد و انسان را از خطا و گناه نجات بخشد و در صورت ارتکاب، خرد را، به پشیمانی و در صورت امکان، جبران آن وادارد، تقویت ایمان بوسیلهی ذکر و یاد خدا است. اگر انسان به این مرحله رسید، همهی سجایای اخلاقی، نه تنها بر بنیانی محکم، استوار است، بلکه به بهترین وجه اجرا میگردد.
آثار اجتماعی؛
آثار اجتماعی عبارتند از: از بین بردن خودخواهی، تشویق به فعالیت، دفع بلا، باعث تحکیم باور به نبوت، امامت لزوم رهبری معصومین (علیهم السلام) و ایجاد امید در جامعه بشری و تقویت روحیه احساس مسئولیت نسبت به جامعه.
به عنوان نمونه مورد اول بررسی میشود: برای استجابت دعا بهتر آن است که انسان برای دیگران دعا کند سپس برای خود، چنانکه امام صادق u میفرمایند: «هر کس چهل مؤمن را قبل از خود دعا کند، دعایش مستجاب میشود.»
آثار اخروی؛
آثار اخروی شامل سه مورد میشود: نجات از دوزخ، محبوبیت نزد خدا، بهدست آوردن منزلت نزد خدا.
که برای مثال نجات از دوزخ را بیان میکنیم: رسول اکرم e میفرمایند: «در قیامت امر میشود، عدهای را به جهنم ببرند. خداوند به مالک جهنم میفرمایند: به آتش بگو پاهایشان را نسوزاند چون که به مسجد میرفتند. صورتشان را نسوزاند به خاطر وضو گرفتنشان و دستهایشان را نسوزاند چون هنگام دعا دستها را بالا میگرفتند.»
آثار دنیوی؛
آثار دنیوی را میتوان در این سه مورد خلاصه کرد: اثر دعا در حل مشکلات، شفای دردها، جلب روزی.
برای آشنایی بهتر اثر دعا در حل مشکلات را عنوان میکنیم: خداوند متعال در قرآن کریم در مورد حل مشکلات و شکستن بنبستها به وسیله دعا و نیایش میفرمایند: « کسی که اجابت میکند دعای شخص مضطر را و برطرف میکند از او رنج و بدی را.»
آری در آن هنگام که تمام درهای عالم اسباب به روی آدم بسته میشود و کارد به استخوانش میرسد و از هر نظر درمانده و مضطر میگردد تنها کسی که میتواند قفل مشکلات را بگشاید و بنبستها را برطرف سازد و نور امید را در دلها بپاشد و درهای رحمت را به روی انسانهای درمانده بگشاید، تنها ذات پاک اوست از آنجا این واقعیت به عنوان یک احساس فطری در درون همه انسانها وجود دارد، بتپرستان نیز به هنگامی که در میان امواج خروشان دریا گرفتار میشوند، تمام معبودهای خود را فراموش کرده، دست به دعا برمیدارند.
منابع
-
- قرآن مجید.
-
- صحیفه سجادیه، ترجمه محسن غرویان وعبد الجواد ابراهیمی ،انتشارات الهادی ،چاپ پنجم ، ۱۳۷۹ش .
-
- نهج البلاغه، ترجمه محمّد دشتی ،انتشارات مشهورچاپ چهارم ،۱۳۸۰ش .
۱-عبد الکریم،المستفاد من قصص القرآن للدعوه ،بیروت ،مؤسسه الرساله ،۱۴۱۷ق،۱۹۹۷م جلد ۱.
۲-کلینی محمّد بن یعقوب ، اصول کافی ،انتشارات دار الکتاب اسلامیه ، تهران ،۱۳۶۵ش ، جلد ,۱ ۲ .
۳-مجلسی محمّد باقر ،بحارالانوار،دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق،جلد ۹۰ ,۹۱,۹۳,۶۱.
۴-نوریها حسنعلی ، پرورش در پرتو نیایش،انتشارات دارالفکر ،چاپ اوّل، ۱۳۷۲ش .
۵-نجفی خمینی محمّد جواد ،تفسیر آسان ،انتشارات اسلامیه ،چاپ اوّل ، تهران ،۱۳۹۸ق،جلد ۱,۸.
۶-قریشی سید علی اکبر ،تفسیر احسن الحدیث ،انتشارات بعثت ،چاپ سوّم ،تهران ،۱۳۹۸ق ،جلد۱,۸ .
۷-طباطبایی سیدمحمّد حسین ،تفسیر المیزان ،دارالکتاب اسلامیه ،تهران ،۱۳۹۷ق،جلد ۲,۷,۱۷,۱۱,۱۲,۶ .
۸-شاه عبد العظیمی حسین بن احمد حسینی ،تفسیر اثنا عشری،انتشارات میقات ،چاپ اوّل ،تهران ۱۳۶۳ش،جلد ۶ .
۹-جوادی آملی ،تفسیر تسنیم ،انتشارات اسراء،چاپ اوّل ،۱۳۸۲ش ،جلد ۵.
۱۰-بروجردی سید محمد ابراهیم ،تفسیر جامع ،انتشارات صدر ،تهران ،چاپ ششم ، ۱۳۶۰ش،جلد ۶ .
۱۱-علامه طبرسی ، تفسیر جوامع الجامع ،ترجمه علی عبد الحمیدی ،انتشارات پژوهش های اسلامی ،چاپ دوّم ،۱۳۸۵ش ،جلد ۵.
۱۲-فیض کاشانی محسن ، تفسیر صافی ،انتشارات صدر ،چاپ دوّم ، تهران ،۱۴۱۵ق،جلد ۱ .
۱۳- عاملی ابراهیم ،تفسیر عاملی ،انتشارات صدوق ،تهران ،۱۳۶۰ش،جلد ۷ .
۱۴-مغنیه محمد جواد ، تفسیر کاشف ، انتشارات دار الکتاب اسلامیه،چاپ اول ،تهران، ۱۴۲۴ق جلد۳.
۱۵-امین سیده نصرت ،تفسیر مخزن العرفان ،انتشارات نهضت زنان ، ۱۳۶۰ ش جلد۲,۹,۱۱.
۱۶-علامه طبرسی ، تفسیر مجمع البیان ،ترجمه دکتر میر باقری ،انتشارات فراهانی ،۱۳۵۰ش جلد۵,۱۵ .
۱۷-غیوری سید علی ،تفسیر مبین ،انتشارات دار اسلامیه ،چاپ اول ، ۱۳۵۸ش جلد۴.
۱۸-مکارم شیرازی ناصر ،تفسیر نمونه ، انتشارات دار الکتاب اسلامیه ،۱۳۵۸ش جلد۱,۱۳.
۱۹-قرائتی محسن ، تفسیر نور، انتشارات مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن ،چاپ پنجم ، ۱۳۸۳ش جلد۱ .
۲۰-قائنی مهدی،دعا از منظر دانشمندان، انتشارات دارالفکر،چاپ اوّل ،۱۳۶۳ش.
۲۱-مدرسی سیدمحمّد تقی ،دعا پرواز روح وراه زندگی ،ترجمه مصطفی کمال نژاد ، انتشارات مطلع فجر،چاپ اوّل، ۱۳۷۰ش .
۲۲-اسدی گرمارودی اسدالله، راز ورمز نیایش ، انتشارات سبحان ،چاپ دوّم ،۱۳۷۴ش .
۲۳ - باقی عبدالعلی ، راز ونیاز وسوز وگداز ، انتشارات جلالی ،چاپ اوّل ،۱۳۶۲ش .
۲۴-حسن زاده آملی حسن ،رساله نور علی نور در ذاکر ومذکور،انتشارات تبلیغ ،تهران، ۱۳۷۱ش .
۲۵-میر شاه جعفری سید ابراهیم ،رهیافتی به نظام تربیتی اسلام ،انتشارات دانشگاه شیراز ،بی جا ،بی تا .
۲۶-مجلسی محمد تقی ، روضه المتقین ،انتشارات حوزه علمیه قم ،۱۳۹۹ق،جلد ۱ .
۲۷-قمی شیخ عباس ، سفینه البحار و مدینه الحکم والاثار ، انتشارات فراهانی ،جلد ۱ .
در مقایسه با پلی یورتان خالص شیب افت جرم در ناحیه دوم بیشتر و یا برابر با شیب افت جرم پلی یورتان است ولی با افزایش نرخ گرمایش و میزان دما، ناحیه دوم کمتر و کمتر شده و در نهایت با وارد شدن به مرحله سوم میزان افت جرم متناسب با دما در مقایسه با پلی یورتان کاهش خواهد یافت. دلیل این امر این است که رفته رفته با افزایش دما مقدار رهایش فسفر موجود در اوره کندانس افزایش یافته و موجب مقاومت در برابر اشتعال گردد.
نمودار پلییورتان/خاکرس/ اوره کندانس میزان افت جرم و شیب افت جرم در نرخ های گرمایش متفاوت در ناحیه دوم با هم برابرند.
در مرحله سوم از تجزیه؛ نانوکامپوزیت پلییورتان/نانورس/اوره کندانس با دو مکانیسم متفاوت تجزیه خواهد شد؛ در ابتدا با افزایش دما و نرخ گرمایش تا دمای ۴۴۵ درجه سانتیگراد رفته رفته نمودار افت جرم با نرخهای گرمایش متفاوت به هم نزدیک میشود. با توجه به نتایج مشاهده شده در نمودار TGA پلییورتان/اوره کندانس این نوع رفتار در این محدودهی دمایی خاص را به اوره کندانس و عملکرد آن نسبت داد. بعد از گذاشتن از این نقطه رفتارهای حرارتی متفاوتی تا رسیدن به مرحله چهارم در هر نرخ گرمایش مشاهده میشود.
در نمودار پلییورتان/خاکرس/ اوره کندانس در مقایسه با پلی یورتان/خاکرس؛ افت جرم در اوایل ناحیه دوم با سرعت کمتری اتفاق میافتد(اثر برهم افزایی نانو و اوره) ولی بعد از مقداری افزایش دما میزان آن برابر با افت جرم پلییورتان/نانو(کاهش اثر نانو) خواهد شد. با شروع ناحیه سوم میزان افت جرم بشدت کاهش یافته(افزایش اثر اوره کندانس) و مقاومت حرارتی بسیار بالاتر از نمونه پلی یورتان/خاکرس میشود.
در نمودار پلییورتان/خاکرس/ اوره کندانس در مقایسه با پلی یورتان/اوره کندانس؛ همانطور که مشاهده میشود در اوایل ناحیه دوم میزان افت جرم در نانوکامپوزیت پلی یورتان/اوره کندانس کمتر از افت جرم در کامپوزیت پلییورتان/اوره کندانس است که همانطور که گفته شد بدلیل اثر هم افزایی خاکرس و اوره کندانس است. مقدار افت جرم در شروع ناحیه سوم با هم برابر شده و باز هم بعد از این نقطه میزان افت جرم در نانو کامپوزیت کاهش مییابد.
مرحله چهارم؛ این مرحله نشاندهنده مقدار بقایای نهایی از تخریب حرارتی است. همانطور که درنمودار کلی نمونهها در شکل ۴‑۵ مشاهده میشود، میزان ذغال باقیمانده در پلی یورتان کمترین مقدار و با فاصله کمی از آن پلییورتان/خاکرس و بعد از با فاصله نسبتا زیادی پلییورتان/خاکرس و در نهایت نانوکامپوزیت پلییورتان/خاکرس/اوره کندانس قرار گرفته است. لذا با توجه به مشاهدات میتوان گفت که اثر خاک رس برروی نتایج و مقادیر باقیمانده از نمونهها در دماهای بالا به مراتب کمتر از اثر اوره کندانس است.
این دو ماده بر روی هم اثر همافزایی[۲۷۸] داشته و البته این اثر کاملا وابسته به دما بوده و در دماهای مختلف این مقدار برهمافزایی تغییر میکند.
اثر اوره کندانس بویژه در دماهای بالا قابل مشاهده است اما در دماهای پایین بر روی شروع تخریب اثر منفی گذاشته و باعث شروع زودتر تخریب خواهد شد. اما نانو خاکرس مورد استفاده در دماهای بالا تأثیر زیادی بر روی پلی یورتان نگذاشته اما تأثیرات زیادی در دماهای پایین بوِیژه در ناحیه دوم از تجزیه حرارتی روی پلییورتان خالص میگذارد.
در مجموع با حضور تأخیر دهنده اشتعال و نانوخاکرس در نانوکامپوزیت پلییورتان/نانورس/اوره کندانس، شاهد افزایش پایداری حرارتی در نانوکامپوزیت خواهیم بود. در دماهای پایین بدلیل اثر خاکرس دمای شروع تجزیه با پلی یورتان خالص برابر خواهد شد و در دماهای بالا به دلیل حضور اوره کندانس میزان ذغال باقیمانده؛ که خود عاملی در برابر هدایت حرارت و سپر و محافظ حرارتی است؛ افزایش خواهد یافت.
با توجه به نتایج بدست آمده از آزمون تفاضل روبشی حرارتی و سطح زیر نمودار هر کدام از نمونهها، نتایج حاصله از مدل هدایت حرارتی میتوان گفت که با وجودیکه مقدار هدایت حرارتی در تمام نمونهها در دمای محیط به هم نزدیک است و با افزایش دما و افت جرم و ذغالی شدن نمونهها، بطور طبیعی انتظار میرود که میزان تخریب؛ لحظه به لحظه افزایش یابد اما روند مکانیسم تجزیه و برهمکنش موجود میان پرکنندهها به نحوی است که باعث میشود اثر تأخیر در اشتعال را مشاهده کنیم و یکی از شواهد این قضیه دادههای بدست آمده و محاسبه شده از آزمون تفاضل روبشی حرارتی است. همانطور که از نتایج گرمای تجزیه در طول واکنش هر کدام از نمونهها مشاهده میشود؛ مقدار گرمای تجزیه آزادشده برای نمونه پلییورتان/نانورس/اوره کندانس از همه نمونهها به مراتب کمتر است.
همچنین این مقدار برای نمونه پلییورتان/نانورس نیز نسبت به دو نمونه دیگر کمتر است. پس میتوان گفت که اثری که نانورس در کاهش گرمای تجزیه حاصل از واکنش دارد بر اثر ایجاد لایههای محافظ در برابر حرارت است که اجازه انتقال گرمای تجزیه و گازهای حاصل از تجزیه را به ماده کمتر میدهد. نکته قابل توجه و حائز اهمیت این است که ترکیب اوره کندانس و نانورس با پلییورتان بشدت باعث کاهش گرمای حاصل از تجزیه در نانوکامپوزیت شده است و اثر تأخیر در اشتعال؛ با افزودن اوره کندانس بشدت افزایش مییابد، اما نمونه حاوی اوره کندانس میزان گرمای تجزیه بیشتری؛ حتی نسبت به پلییورتان خالص؛ دارد، نتیجه اینکه اوره کندانس به تنهایی برای کاهش گرمای تجزیه طی فرایند اثر مطلوبی نخواهد داشت.
با توجه به نتایج مشاهده شده و بدست آمده؛ میتوان نتیجه گرفت که میان اوره کندانس و نانورس برهمکنشی اتفاق میفتد که باعث ایجاد اثر برهمافزایی شده و میزان گرمای حاصله از تجزیه و بعبارتی میزان و سرعت تجزیه بشدت کاهش پیدا خواهد کرد.
در واقع با توجه به تحقیق انجام شده توسط Duquesne و همکاران[۱۰۲] و دیگر مقالات ارائه شده در زمینه پلی یورتان تحت شرایط و اتمسفر اکسیژن، نخست اینکه روند تجزیه و افت جرم به صورت دو مرحلهای انجام خواهد شد. البته این روند در برخی پلی یورتانها به دلیل وجود ساختار زنجیره نرم و سخت[۲۷۹] نیز تحت شرایط اتمسفر نیتروژن مشاهده شده است.
تحت شرایط اتمسفر اکسیژن، شرایط متفاوتی را شاهد هستیم، در این شرایط؛ شاهد پروفایل افت وزن دو مرحلهای هستیم در صورتیکه تحت اتمسفر خنثی و نیتروژن شاهد یک تجزیه تک مرحلهای بودیم.[۹۴] میزان بقایای ذغال نیز طی هر زمان از فرایند تجزیه؛ تحت شرایط اکسیژن بیشتر از اتمسفر نیتروژن است. زمانیکه لایه تحت مجاورت یک نرخ گرمایش تک بُعدی قرار میگیرد، در طول ضخامت لایه این افزایش دما یکسان نیست. نزخ گرمایش در لایه با افزایش فاصله از سطح در مجاوت شعله دچار کاهش میشود، از این موضوع جهت توصیف و بهبود مدل حرارتی میتوان استفاده نمود.[۹۴]
در واقع اتمسفر اکسیژن باعث پایداری ماده در محدوده دمایی ۳۰۰ تا ۵۰۰ درجه سانتیگراد خواهد شد. همچنین وجود اکسیژن باعث تخریب در دمای بین ۵۴۰ تا ۴۸۰ درجه سانتیگراد خواهد شد. در دمای ۳۰۰ تا ۵۰۰ درجه سانتیگراد، ما شاهد یک رقابت اکسیداسیونی(کاهش جرم پلییورتان) و واکنش با اکسیژن (افزایش جرم پلییورتان) هستیم.[۱۰۲]
با افزایش نرخ گرمایش؛ تجزیه کامپوزیت به سمت دماهای بالاتر شیفت میکند. همچنین روند تخریب دو مرحله ای مشاهده شده در نرخهای گرمایش پایین تبدیل به روند تخریب یک مرحلهای خواهد شد.[۹۴]
همانطور که از نتایج مشخص شد؛ پلییورتان/نانورس/اوره کندانس نسبت به دیگر نمونهها دارای پایداری حرارتی بالاتری است؛ در نتیجه در آتش به میزان کمتری پیرولیز میشوند و تولید دود کمتری خواهد کرد. علاوه بر این، افزایش میزان تشکیل ذغال یکی از راه های کم کردن پیرولیز و در نتیجه کاهش میزان تولید دود است. همچنین افزایش مقدار مواد معدنی اوره کندانس و نانورس نیز باعث کاهش تولید دود خواهد شد؛ زیرا مقدار ماده آلی کمتری وجود خواهد داشت تا تولید دود نماید. افزایش نرخ و میزان بر همکنش تجزیه باعث افزایش نرخ رهایش حرارت و دانسیته دود شده و به همین خاطر رابطه زیادی بین این دو خواص بر همکنش آتش برقرار و موجود است.
تشکیل ذغال باعث سنگین شدن و عدم تصاعد گازهای ناپایدار قابل اشتعال شده و در نتیجه برای ادامه اشتعال به مقدار بیشتری اکسیژن نیاز است. بهعلاوه نوع و میزان مواد تأخیردهنده اشتعال و همچنین اشتعالپذیری ماتریس بر روی میزان LOI اثرگذار است. البته همانطور که گفته شد؛ نمی توان از شاخص محدودیت اکسیژن به عنوان یک اندازه و پارامتر کمی برای اندازه گیری مقاومت اشتعال استفاده کرد. اما میتوان از آن برای رتبهبندی اشتعال مواد کامپوزیتی مختلف (البته با احتیاط) استفاده کرد.
مقایسه نتایج مدلسازیها با نتایج آزمایشگاهی
نتایج ارائه شده مربوط به مدل سینتیکی و پارامترهای سینتیکی سه گانه بدست آمده برای هر کدام از نمونهها نیز تأیید کننده نتایج مربوط به گرمای تجزیه بدست آمده برای هر نمونه میباشد. همانطور که در جدول مشاهده میشود مقدار انرژی فعالسازی برای نمونه پلییورتان/نانورس/اوره کندانس از همه نمونهها بیشتر است. در مقابل نمونه پلییورتان/اوره کندانس کمترین مقدار انرژی فعالسازی را به خود اختصاص داده است. مقدار انرژی فعالسازی نمونه پلییورتان حاوی نانو از مقدار بدست آمده برای پلییورتان خالص بیشتر است.
شکل ۴‑۶: مقایسه نمودارهای انرژی فعالسازی در برابر افت جرم در تمامی نمونهها
از نمودار انرژی فعالسازی(J/mol) در برابر افت جرم(شکل ۴‑۶) میتوان نتیجه گرفت که روند تغییرات انرژی فعالسازی در پلییورتان و پلییورتان/نانو تقریباً نسبت به دو نمونه دیگر یکنواختتر است. البته بهبود خاصیت نآخیر در اشتعال در نمونه حاوی نانو نسبت به نمونه خالص مشهود است.
در میزانهای پایین افت جرم همانطور که مشاهده میشود اوره کندانس باعث کاهش انرژی فعالسازی میشود و رفتهرفته با افزایش افت جرم و بعبارتی افزایش دما؛ میزان تأثیر اوره بویژه در مقادیر افت جرم بالاتر از ۵۵/۰ افزایش خواهد یافت. در مقابل نانورس در میزانهای پایین افت جرم، میزان انرژی فعالسازی را نسبت به اوره خیلی بیشتر افزایش داده است و در مقابل در افت جرمهای بالا و بعد از افت جرم ۵/۰ و بعبارتی در دماهای بالاتر، این انرژی فعالسازی کاهش یافته است. حال با ترکیب این دو ماده؛ تقریباً در تمامی افت جرمها؛ چه در دماهای بالا و چه در دماهای پایین؛ مقدار انرژی فعالسازی بشدت افزایش یافته است.
همانطور که مشاهده میشود؛نتایج حاصل از مدل سینتیکی تأیید کننده نتایج بدست آمده از نحوه تأثیر پرکننده در دماهای مختلف آزمون گرماوزنسنجی است.
نتایج مربوط به مدلسازی پاسخ حرارتی هر کدام از نمونهها بصورت شکل ۳‑۱۷ تا شکل ۳‑۲۰ نشان داده شده است.
همانطور که مشاهده میشود؛ در نمودار جمعی حاصل از مدل، در ابتدا و انتهای نمودار افت جرم در برابر دما، نتایج مدل با نتایج آزمایشگاهی بیشترین تطابق رانشان داده است. البته میزان تطابق در مرحله اول تجزیه نسبت به مرحله چهارم به مراتب بیشتر است. دلیل این امر را میتوان به وابستگی دمایی پارامترهای بدست آمده، دانست. در مرحله اول تجزیه افزایش دما بر روی هدایت حرارتی و ظرفیت حرارتی تأثیر چندانی نمیگذارد و همچنین واکنش شیمیایی و واکنش تجزیه رخ نمیدهد. این امر در انتهای فرایند تجزیه و مرحله ذغالی شدن نیز دیده میشود البته باز در آن مرحله؛ ذغال وابستگی حرارتی بیشتری نسبت به مرحله اول دارد اما باز هم پارامترهای فیزیکی-حرارتی میزان تغییرات کمتری نسبت به افت جرم و دما از خود نشان میدهد و در برخی مراجع حتی میزان این وابستگی را صفر در نظر گرفتهاند. به عبارت دیگر هر چه میزان ذغال در نمونه افزایش مییابد اختلاف میان نتایج کاهش مییابد. در فاصله دمایی۵۰۰-۲۵۰ درجه سانتیگراد نیز رفتار کلی افت جرم بر اساس کاهش دما و نحوه اثرگذاری تأخیر دهندههای اشتعال در مدل با نتایج آزمایشگاهی مطابقت دارد.
شکل ۴‑۷: نمودار جمعی بدست آمده از مدلسازی پاسخ حرارتی- افت جرم در برابر دما
اکبری، محمدعلی و نفیسه واعظ (۱۳۸۸)، بازخوانی نظری ماهیت دولت پهلوی اول، فصلنامه تاریخ ایران (پژوهشنامه علوم انسانی)، سال۵ ، شماره ۶۳، ص ۱-۲۶٫
اکبری، مرتضی، اسدی، علی و سیدسعادت موسوی (۱۳۸۷)، تحلیل عوامل بازدارنده طرح مهندسین ناظر گندم: مطالعه موردی استان اردبیل، فصلنامه علوم کشاورزی و منابع طبیعی، سال ۱۵، شماره ۵، ص ۱-۹٫
امجد، محمد(۱۳۸۵)، تاریخ اقتصاد سیاسى ایران(۱)، مترجم: دکتر حسین مفتخرى، فصلنامه علوم سیاسی، سال ۵، شماره ۱۰، ص ۲۵-۴۷٫
امجدی، افشین و امیرحسین چیذری(۱۳۸۵)، وضعیت مکانیزاسیون کشاورزی در ایران، فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال ۱۴، شماره ۵۵، ص ۱۵۵- ۱۸۲٫
امینی، امیرمظفر، احمدی، عبدالحسین و عبدالحمید پاپزن(۱۳۸۶)، بررسی و مقایسه دلایل مخالفت بهرهبرداران با اجرای طرحهای یکپارچهسازی زمینهای کشاورزی در شهرستان کرمانشاه و لنجانات استان اصفهان، فصلنامه علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، علوم آب و خاک، سال ۱۱، شماره ۳، ص ۴۱۷-۴۳۲٫
امینی، علیرضا و نعمت فلیحی (۱۳۷۷)، بررسی وضعیت سرمایه گذاری در بخش کشاورزی، فصلنامه برنامه ریزی و بودجه، سال ۳، شماره ۹، ص ۹۵- ۱۱۹٫
انوشیروانی، احمد(۱۳۸۲)، نگرشی بر روند یکپارچه سازی اراضی کشاورزی و آثار اقتصادی آن بعد از انقلاب اسلامی، فصلنامه اندیشه انقلاب اسلامی، سال ۳، شماره ۷ و ۸، ص ۲۴۹- ۲۵۶٫
اوحدی، وحیدرضا(۱۳۷۹)، روش های کنترل فرسایش خاک با هدف بهره وری کشاورزی، فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال ۸، شماره ۳۰، ص ۲۸۳-۲۹۴٫
آقاپور صباغی، محمد، یزدانی، سعید، سلامی، حبیب الله و غلامرضا پیکانی(۱۳۹۰)، الگوی بهینه و پایدار مصرف منابع آب در بخش کشاورزی(مطالعه موردی: دشت کبودرآهنگ همدان)، فصلنامه تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، سال ۴۲، شماره ۳، ص ۳۱۳-۳۲۲٫
آل اسحاق، یحیی(۱۳۸۸)، برون نگر یا درون نگر؟ روزنامه همشهری، شماره ۸۸۵۲۷ www.hamshahrionline.ir.
باصری، بیژن و اسفندیار جهانگرد(۱۳۸۶)، بررسی و تحلیل ظرفیت اشتغال زایی بخش کشاورزی ایران، فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال ۱۵، شماره ۵۹، ص ۱۱۹- ۱۴۶٫
باصری، بیژن، صادقی، حسین و غلامرضا خاکسار(۱۳۸۹)، بررسی عملکرد تعاونی های تولید در کشاورزی ایران، فصلنامه پژوهش های اقتصادی (پژوهش های رشد و توسعه پایدار)، سال ۱۰، شماره ۳، ص ۱-۲۴٫
باقرزاده، حمیدرضا، باقرزاده، علی و حمید معین راد(۱۳۹۱)،ارزیابی کیفی تناسب اراضی دشت نیشابور برای کشت گندم (.Triticum aestivum L)، ذرت (.Zea mays L) و پنبه (.Gossypium herbaceum L) با بهره گرفتن از GIS، نشریه بوم شناسی کشاورزی، سال ۴، شماره ۱، ص ۴۱-۵۱٫
باقری، آیت(۱۳۸۸)، بررسی رابطه فساد اداری و حجم دولت، روزنامه اعتماد ملی، شماره ۹۶۲، ص ۲۲٫
باقری، مهرداد، ترکمانی، جواد، معززی، فاطمه و آیت اله کرمی(۱۳۹۰)، ارزیابی درجه اعتبار متقاضیان وام های کشاورزی (مطالعه موردی استان کهگیلویه و بویراحمد)، فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال ۱۹، شماره ۷۳، ص ۱۴۷- ۱۷۱٫
باقری، نیکروز و سیدامیرعباس موذن(۱۳۸۷)، راهبرد بهینه برای توسعه مکانیزاسیون کشاورزی در ایران، مجموعه مقالات پنجمین کنگره ملی مهندسی ماشین های کشاورزی و مکانیزاسیون، نجمن مهندسی ماشین های کشاورزی و مکانیزاسیون ایران، دانشگاه فردوسی، مشهد.
بانک کشاورزی(۱۳۸۸)، ابزارهای تامین مالی بخش کشاورزی ایران: اصیل، پایدار و بالقوه، ماهنامه اقتصاد ایران، سال ۱۲، شماره ۱۳۱، ص ۴۴-۴۵٫
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران(۱۳۸۸). گزارش اقتصادی و ترازنامه سال.
بدری، سیدعلی و جعفرصادق قنبری(۱۳۸۴)، ارزیابی توان های محیطی در عمران روستایی (مطالعه موردی: حوضه رود قلعه چای عجب شیر)، فصلنامه پژوهش های جغرافیایی، سال ۳۷، شماره ۵۷، ص ۱۷۳- ۱۸۵٫
برادران نصیری، مهران و جهانبخش امامی(۱۳۸۸)، ارزیابی سیاست های تعرفه محصولات کشاورزی در ایران، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، تهران.
بروس، کوئن (۱۳۸۳)، درآمدی بر جامعهشناسی، مترجم: محسن ثلاثی، انتشارات توتیا، تهران.
بستاکی، مصطفی(۱۳۸۵)، بررسی آثار سیاستهای حمایتی در بخش کشاورزی ( مطالعه موردی - زیربخش دام و طیور )، فصلنامه پژوهش و سازندگی، سال ۱۹، شماره ۳، ص ۱۱- ۲۰٫
پاشازانوسی، علی(۱۳۶۹)، نقش آموزش در رشد و توسعه کشاورزی، دو ماهنامه جهاد (ترویج کشاورزی و توسعه روستایی)، سال ۹، شماره ۱۳۴، ص ۱۲-۱۷٫
پرمه، زورار و میرهادی سیدی(۱۳۸۸)، قیمت گذاری محصولات کشاورزی: مطالعه موردی ایران، انتشارات موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی، وزارت بازرگانی، تهران.
پیرودین، محمد رضا و رضا کیهانی حکمت(۱۳۸۷)، ارزیابی سیاست خودکفایی گندم در برنامه های توسعه کشور (۲)، ماهنامه نامه اتاق بازرگانی، سال ۵۳، شماره ۴۳۹، ص ۱۴-۱۷٫
تجدد، حسین(۱۳۸۷)، پی آمدهای مثبت و منفی اجرای قانون اصلاحات ارضی در ایران، ماهنامه حافظ، سال۵ ، شماره ۵۴، ص ۵۰-۵۶٫
تقدیسی، احمد و محمدرضا بسحاق(۱۳۸۹)، چالش های کشاورزی و تاثیر آن بر جمعیت روستایی با تاکید بر تغییرات سطح زیر کشت (مطالعه موردی: دهستان سیلاخور شرقی - شهرستان ازنا)، فصلنامه پژوهش های روستایی، سال ۱، شماره ۲، ص ۱۳۷-۱۶۱٫
جعفرزاده، علی اصغر، فرج زاده، داود و محمدرضا نیشابوری(۱۳۸۴)، مقایسه بافت و کلاس بافت خاک تعیین شده به روش هیدرومتر با تعداد قرائت های مختلف، مجموعه مقالات نهمین کنگره علوم خاک ایران، مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری کشور، تهران.
جعفری، محمد و علی طویلی(۱۳۸۹)، اﺣﻴﺎی ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﻚ، اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان، تهران.
جلیل پیران، حسین(۱۳۹۰)، ملاحظاتی در خصوص تامین مالی بخش کشاورزی، مجله اقتصادی دوره جدید، سال ۱۱، شماره ۱۱، ص ۱۵۱-۱۵۶٫
جمعه پور، محمود(۱۳۸۷)، مقدمه ای بر برنامه ریزی توسعه روستایی، انتشارات سمت، تهران.
جنت، محمد صادق(۱۳۸۹)، تجربه ایران در برنامه ریزی اقتصادی، روزنامه دنیای اقتصاد، شماره ۲۱۹۱، ص ۲۸٫
جهاد کشاورزی استان مرکزی(۱۳۹۰)، سیمای عمومی شهرستان خنداب، www.jkm.ir.
حاتمی، عباس(۱۳۸۷)، دولت و اقتصاد در ایران پس از انقلاب: تاثیر سیاست های بازتوزیعی برجدال هرمونوتیکی، طبقاتی و پیدایش دولت غبریکپارچه در ایران، فصلنامه سیاست، سال ۳۸، شماره ۲، ص ۸۹- ۱۱۷٫
حبیبی، مسعود(۱۳۸۹)، جامعه شناسی دولت نهادی و توسعه صنعتی در ایران، فصلنامه توسعه تکنولوژی صنعتی، شماره ۱۶، ص ۵۹-۷۰٫
حسینی، میرعبدالله(۱۳۸۳)، سیاست تجاری کشاورزی ایران و تعیین معادل تعرفه ای واردات محصولات آن، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، سال ۸، شماره ۳۲، ص ۱-۴۰٫
حسینی، عقوب، همایی، مهدی، کریمیان، نجف علی و سعید سعادت (۱۳۸۷)، اثرات فسفر و شوری بر رشد، غلظت عناصر غذایی و کارایی مصرف آب در کلزا(Brassica napus L)، مجله فن آوری زیستی در کشاورزی، سال ۸، شماره ۴، ص ۱-۱۸٫
حق وردی، محمود(۱۳۷۱)، سیاست قیمت گذاری محصولات استراتژیک کشاورزی در ایران، مجله اطلاعات سیاسی اقتصادی، سال ۷، شماره ۶۵- ۶۶، ص ۹۶- ۱۰۱٫
خداشناس، علیرضا، کوچکی، علیرضا، رضوانی مقدم، پرویز، لکزیان، امیر و مهدی نصیری محلاتی(۱۳۹۰)، تاثیر مدیریت سیستم های کشاورزی بر مواد آلی خاک، تنوع و فراوانی بی مهرگان خاک زی، فصلنامه تحقیقات آب و خاک ایران، سال ۴۲، شماره ۱، ص ۱۲۹- ۱۴۱٫
خضری، محمد(۱۳۸۰)، تاثیر سیاستهای اقتصادی دولت پس از انقلاب بر خانواده، مجله مطالعات راهبردی زنان، سال ۴، شماره ۱۴، ص ۲۰-۳۳٫
دادرس مقدم، علی و فرهود گل محمدی(۱۳۸۸)، بررسی عوامل موثر بر پذیرش تکنولوژی ها و نوآوری های جدید توسط پسته کاران استان خراسان جنوبی، همایش مدیریت تکنولوژی و نوآوری، گرمسار.
دانش، مجید، بهرامی، حسینعلی، علوی پناه، سیدکاظم، علی اکبر نوروزی(۱۳۸۹)، تاثیر انحراف معیار هندسی ذرات خاک بر بازتاب طیفی خاک سطحی (مطالعه موردی: پلدختر، استان لرستان)، فصلنامه تحقیقات آب و خاک ایران (علوم کشاورزی ایران)، سال ۴۱، شماره۱، ص ۵۷-۶۷٫
دفتر امور زیربنایی مجلس(۱۳۸۱)، سیاست قیمت گذاری محصولات کشاورزی، مرکز پژوهش های مجلس شورای جمهوری اسلامی ایران، تهران.
دفتر مطالعات زیربنایی(۱۳۸۷)، جایگاه بخش کشاورزی در اقتصاد کشور و برنامه های توسعه(با تاکید بر برنامه چهارم توسعه جمهوری اسلامی ایران)، مرکز پژوهش های مجلس شورای جمهوری اسلامی ایران، تهران.
دهشیری، عباس و الهه سلیمانی(۱۳۸۶)، خرید تضمینی محصولات کشاورزی، دفتر مطالعات زیربنایی، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، تهران.
رحمانی، صفت الله (۱۳۷۹)، بررسی تحلیلی روند ظرفیت ها و تنگناهای توسعه کشاورزی در ایران، مجله جهاد (ترویج کشاورزی و توسعه روستایی)، سال ۱۶، شماره ۲۲۶ و ۲۲۷، ص ۵۰-۵۵٫
رحیمی، عباس(۱۳۷۶)، مبانی نظری سیاست های حمایت از کشاورزی(با نگاهی به ایران)، فصلنامه روستا و توسعه، سال ۱ ، شماره ۲ و ۳، ص ۳۷-۶۰٫
رضایی، مجید(۱۳۸۳)، جایگاه نهاد دولت در عرصه اقتصاد، فصلنامه اقتصاد اسلامی، سال ۴، شماره ۱۴، ص ۳۷- ۶۲٫
رضایی ارشد، روح اله، صیاد، غلامعباس، مظلوم، مسعود، شرفا، مهدی و علیرضا جعفرنژادی(۱۳۹۱)، مقایسه روشهای شبکه عصبی مصنوعی و رگرسیونی برای پیشبینی هدایت هیدرولیکی اشباع خاکهای استان خوزستان، مجله علوم آب و خاک، سال ۱۶، شماره ۶۰، ص ۱۰۷-۱۱۸٫
رفیعی، فرشته(۱۳۸۷)، تنظیم بازار؛ از وزارت بازرگانی تا جهاد کشاورزی، روزنامه ایران اقتصادی، شماره ۳۹۶۶، ص ۸٫
رکن الدین افتخاری، عبدالرضا، پورطاهری، مهدی، فرج زاده، منوچهر و وکیل حیدری ساربان(۱۳۸۸)، نقش توانمندسازی در توسعه کشاورزی (مطالعه موردی: استان اردبیل)، فصلنامه پژوهش های جغرافیای انسانی (پژوهش های جغرافیایی)، سال ۴۱، شماره ۶۹، ص ۸۷-۱۰۳٫
رکن الدین افتخاری ، عبدالرضا(۱۳۸۲)، توسعه کشاورزی (مفاهیم، اصول، روش تحقیق، برنامه ریزی در یکپارچه سازی اراضی کشاورزی)، انتشارات سمت، تهران.
روزنامه اطلاعات(۱۳۹۱)، دوگانگی در وظایف تنظیم بازار محصولات کشاورزی، شماره ۴۸۷۵۹، ص ۶٫