۲-۱-۴-۱- جنبه های درونی
می توان از نقل قولهای زیر به اهمیت جنبه درونی پی برد: رابینز(۱۹۹۸): عملکرد یک فرد، یک کارکرد از توانایی او برای انجام دادن شغلش و تمایل او برای انجام آن است.. بوراک[۴۸](۱۹۹۹): هنگامی که کار ما با اشتیاق ما همخوانی دارد و برای ما معنادار است یا ما احساس می کنیم از راه ایده هایمان یا از راه خدمت کردن به دیگران، قادر هستیم تفاوت ایجاد کنیم، نیازهای معنوی برآورده می شوند. بر اساس این اظهارات و نقل قولهای دیگر در ادبیات موجود، تنوع وسیعی از کیفیتهای درونی، که فضای معنوی را در محیط کار پرورش می دهند، شناسایی می شوند. برخی از این کیفیتها، شامل: اخلاق، صداقت، ایمان، احترام و اعتماد هستند.
۲-۱-۴-۲- جنبه های تلفیقی
در جنبه تلفیقی معنویت کاری معتبر دو ویژگی وجود دارد:
- آگاهی افرادرا از وجود معنویت در کار خود، افزایش می دهد.
- این آگاهی افزایش یافته، روشی را که معتقدان به این معنویت کار کرده، با دیگران در محیط کاررابطه بر قرار می کنند، تغییر می دهد .بعضی از این پدیدهها در ادبیات تخصصی، که اهمیت رویکرد تلفیقی در یک محیط کار معنوی را نشان می دهند، شامل: ادراک، صداقت، جهت گیری تیمی و پذیرش هستند . (آچمز و دوچن[۴۹]،۲۰۰۰،۱۴۰)
۲-۱-۴-۳- جنبه های بیرونی
آچمز و دوچن (۲۰۰۰) بیان می کنند سازمانهایی که برای مدتی طولانی سیستم های عقلایی بوده اند، در حال ایجاد فضایی برای بعد معنوی هستند؛ بُعدی که با قوانین و نظم و ترتیب کمتر سرو کار دارد و بیشتر با معنا، هدف و حس تعهد ارتباط می یابد. براک(۱۹۹۹) به مدیریت مبتنی بر افراد اشاره می کند که شامل پدیدههایی، مانند: شناختن ارزش افراد،تمایل به ایجاد جو کاری بسیار منسجم و ایجاد مبنایی از اعتماد، عدالت، احترام، عشق و اعتقاد می شود.جنبه بیرونی بیشتر به وسیله جملاتی، مانند: اینکه کار، یک سفر معنوی برای بسیاری از ما است، اگرچه ما در مورد آن به روش های مختلف سخن میگوییم، تأکید می شود. هر سازمانی یک معنویت دارد، اعم از اینکه آن را درک کند، یا درک نکند. بعضی از ویژگیهای ذکر شده در مورد معنویت در ادبیات مربوط به محیط کار است که بر اثرات بیرونی در یک محیط معنوی تأکید می کنند، شامل: خلاقیت ،تنوع، احساس آرامش و هماهنگی هستند.
۲-۱-۵- نیازهای معنوی کارکنان و ظهورپارادایم معنویت در محیط کار
امروزه افراد زیادی در کارشان احساس نارضایتی، بیقراری و عدم امنیت دارند (مارکز و دیگران، ۲۰۰۵،۸۳). موریس[۵۰] (۱۹۹۷) عقیده دارد رضایت شغلی، اعتماد، و اخلاق کاری در اکثر محیطهای کاری نایاب شده است. بسیاری از اقدامات سازمانها برای تغییر و بهبود در دو دهه اخیر از قبیل کوچکسازی، مهندسی مجدد، تعلیق، اخراج از کار و … موجب تضعیف روحیه و نوعی سردرگمی معنوی کارکنان شده است(کینجرسکی و اسکرپنیک[۵۱]،۲۰۰۴، ۲۷). در واقع این اقدامات که مبتنی بر پارادایم مکانیستی و عقلایی مدرن بودهاند ، نتوانستهاند خواستههای کارکنان را برآورده سازند (لونددین [۵۲]و دیگران، ۲۰۰۳،۳۷۹). جهانی شدن، حرکت به سمت سازمانهای دانشی، رشد تقاضای کارکنان برای محیطهای کاری غنی و پرورشدهنده و نیز کار معنادار، این فشارها را بیشترکرده است. در حقیقت به نظر میرسد کارکنان در مشاغل خود به دنبال چیزی بیش از تنها پاداشهای اقتصادی هستند.
بعضی از محققان عقیده دارندکه نوعی تنش اساسی بین اهداف عقلایی و تکامل معنوی در سرتاسر محیطهای کاری به وجود آمده است. گریگوری پیرس[۵۳]، مدیر یک انتشاراتی و مؤسس سازمان «رهبران کسب و کار برای کمال، اخلاق، و عدالت» بیان میکند: «ما اغلب زمان زیادی را برای کار کردن صرف میکنیم. شرمآور است اگر خدا را در آن جا نیابیم» (برادلی و کائونای[۵۴]، ۲۰۰۳،۴۵۰). سازمانها اکنون به طور روز افزونی، بیارزشی کسب موفقیتهای مالی را در مقابل هزینه ارزشهای انسانی درک کردهاند؛ و در شروع هزاره جدید برای کمک به کارکنان در جهت متوازن ساختن زندگی کاری و خانوادگی آنها و نیز شکوفا ساختن قابلیتهای بالقوهشان در محیط کاری راههای جدیدی یافتهاند (مارکز و دیگران،۲۰۰۵،۸۴). پارادایم منعطف و خلاق معنویت نیز در پاسخ به همین نیازها و فشارها ظهور کرده است و محققان زیادی این امر را تأیید کردهاند (نیل و بایبرمن[۵۵]، ۲۰۰۳ و ۲۰۰۴؛ فرشمن[۵۶]، ۱۹۹۹؛ نک و میلیمن[۵۷]، ۱۹۹۴؛ گانتر[۵۸]، ۲۰۰۱؛ )
جودی نیل[۵۹] از اولین و پرشورترین محققان در این زمینه، مؤسس وبسایت معنویت در کار و نیز سردبیر دو ویژهنامه معنویت در ژورنال مدیریت تغییر سازمانی در سالهای ۲۰۰۳و ۲۰۰۴ عقیده دارد در چند سال گذشته عواملی از قبیل حادثه۱۱سپتامبر، بحران های اقتصادی در جهان، روند جهانی شدن، فقدان یکپارچگی در سازمانها و… منجر به تمایل شدید مردم به ارتباطات انسانی بیشتر و همچنین نیاز شدید به یک حس عمیق معنا در کار شده است (استوارت[۶۰] ، ۲۰۰۲، ۹۲).
با وجود این که برای اکثر آنها تعریف جامع معنویت در محیط کار دشوار بود، آنها به سادگی درباره تجارب خود صحبت میکردند. توضیحات آنها آشکار کرد که معنویت در محیط کار، عبارتی متمایز است و از دیدگاه افراد مختلف دارای ابعاد فیزیکی، عاطفی، شناختی، بین شخصی، معنوی، و رازورزانه است؛ و در واقع دربرگیرنده یک احساس پیوند و ارتباط با دیگران و مقصود جمعی، یک حس ارتباط با موجودیتی والاتر و نیز یک حس تکامل و تعالی میباشد. این دو محقق با کمک نتایج تحقیق خود تعریف جامعی از معنویت در کار ارائه کردند و توصیه کردند که تحقیقات آینده بین معنویت درونی و سازمانی در محیط کار تفکیک قائل شود؛ و ارتباط آنها را بسنجد (کینجرسکی و اسکرپنیک،۲۰۰۴،۲۸)
۶-۱-۲- مفاهیم معنویت در کار
تعاریف معنویت در کار بسیار متفاوت و مختلف است هرصاحب نظر و اندیشمند براساس نظر گاه خود به تعریف آن پرداخته و رسیدن به یک تعریف قابل قبول اکثریت اگر نگوییم غیر ممکن ،حد اقل بسیارمشکل به نظر می رسد(رستگار،۱۳۸۵، ۹۳) معنویت در کار و روح در کار و روح تیمی یا همبستگی تیمی متفاوت است.تعریف معنویت در کار مانند تعریف معنویت مشکل است.اولا تعاریف بسیارند،ثانیا نمی توان به یک تعریف مورد قبول اکثریت دست یافت. در ضمن نمی توان گفت معنویت در بنگاه یا کار گاه یا سازمانی خاص ،معنویت در کار است .همین طورنمی توان دقیقا معنویت در کار را تعریف کرد.با این همه ،معنویت فردی و سازمانی هر دو در تلاش اند تا نتایج مثبتی برای کارکنان وکارفرمایان به ارمغان بیاورند(رستگار،۱۳۸۵،۸۱)."تجربه معنویت درکار با افزایش خلاقیت ،صداقت،اعتماد و تعهد همراه است .همچنین با بالا بردن احساس تکامل شخصی کارکنان پیوند می خورد"(کریشناکومار و نک[۶۱]، ۲۰۰۲ ،۱۵۷).
هر چند فقدان یک مقیاس یا یک تعریف پذیرفته شده مورد قبول اکثریت ،مانع گسترش آن شده است ،ولی کار برد آن در سازمان غیر قابل انکار است .از این رو لازم است برای تحقیقات تجربی در این زمینه به تعریف قابل قبولی دست یافت. بدین ترتیب بررسی و مطالعه تعاریف گوناگون در این زمینه حائز اهمیت است. لذا در این قسمت به برخی از تعاریف معنویت در کار اشاره می شود:
معنویت درکار دربر گیرنده مفهومی از احساس تمامیت ،پیوستگی در کار و درک ارزش های عمیق در کار (گیبنز[۶۲]، ۲۰۰۱،۲).
معنویت در کار دربرگیرنده تلاش برای جستجو و یافتن هدف غایی دریک فرد برای زندگی کاری،به منظور برقراری ارتباط قوی بین فرد و همکاران و دیگر افرادی که به نحوی در کارش مشارکت دارند و هم چنین سازگاری یا یگانگی بین باورهای اساسی یک فرد باارزش های سازمانش می باشد(میترف و دنتون، ۱۹۹۹).
معنویت در کار درک و شناسایی بعدی از زندگی کاری یک فردکه درونی و قابل پرورشی است و به واسطه انجام کارهایی با معنا در زندگی اجتماعی پرورش می یابد (آچمز و دوچن،۲۰۰۰،۱۳۷).
معنویت در کار سفری به سوی یک پارچگی و معنویت که برای افراد و سازمان کمال و پیوستگی در کار را فراهم می آورد(گیبنز،۲۰۰۱،۳).
معنویت در کار حالات معینی از فرد است که به وسیله ابعاد فیزیکی[۶۳] ،عاطفی[۶۴]، شناختی[۶۵] ،میان فردی[۶۶]،معنوی [۶۷]و عرفانی[۶۸]،وصف پذیر است (کینجرسکی و اسکریپنک،۲۰۰۴، ۳۴).
معنویت در کار،تلاش درجهت پرورش حساسیت نسبت به ارتباط فرافردی ،ارتباط درون فردی ،ارتباط میان فردی و ارتباط برون فردی در زندگی کاری به منظور بالندگی در رسیدن به تعالی انسانی می باشد.این تعریف در بر گیرنده همه ابعاد وجودی انسان است یعنی ابعاد زیستی ،اجتماعی ،روانی و معنوی (رستگار،۱۳۸۵).
در این تحقیق مبنای کار تعریف معنویت کاری توسط آچمز و دوچن می باشد که عبارتند از:درک و شناسایی اینکه بعدی از زندگی کارکنان درونی و باطنی است که این بعد قابل پرورش است و به واسطه انجام کارهای با معنا در زندگی افزایش می یابد(آچمز و دوچن،۲۰۰۰،۱۳۷).
۷-۱-۲- رویکردها و پارادایم های معنویت در محیط کار از دیدگاه محققان مختلف
۲-۱-۷-۱- دیدگاه اول:
برخی از محققان به جای ارائه تعریفی دقیق از معنویت به رویکردهای مختلف آن توجه کردهاند. یک دستهبندی متداول از رویکردهای مختلف معنویت در محیط کارکه توسط چند گروه از محققان ارائه شده است، عبارت است از:
رویکرد درونگرا / متافیزیکی[۶۹]
رویکرد دینی[۷۰]
رویکرد اگزیستانسیالیستی / سکولار[۷۱] (کریشناکومار و نک،۲۰۰۲؛ و ؛ گیبنز، ۲۰۰۰)
اگر آراء افراد مخالف دین و معنویت را نیز در نظرگرفته شود باید رویکرد زیر را نیز اضافه گردد:
رویکرد مخالفان معنویت (بوژ[۷۲] ،۲۰۰۰)
در ادامه به طور خلاصه به بیان هر یک از این رویکردها پرداخته می شود:
۲-۲-۷-۱-۱- رویکرد درونگرا / متافیزیکی
در این نگاه معنویت نوعی آگاهی درونی است که از درون هر فرد برمیخیزد و فراتر از ارزشها و باورهای برنامهریزی شده است. در حقیقت در این رویکرد معنویت فراتر از قوانین و ادیان ملاحظه میشود (کریشناکومار و نک، ۲۰۰۲؛ گایلوری[۷۳]، ۲۰۰۰)). برای مثال گرابر[۷۴] (۲۰۰۰) بیان میکند که معنویت از امور رسمی و تشریفاتی اجتناب میکند و امری غیرحرفهای، بدون سلسله مراتب، و جدا از روحانیون و مراکز مذهبی است. همچنین در این رویکرد معنویت شامل احساس همبستگی و ارتباط میان خود و دیگران میباشد (آچمز و دوچن، ۲۰۰۰؛ نک و میلیمن، ۱۹۹۴).
با این که تاکید این دیدگاه بر درون انسان است ،شامل احساس پیوند درونی فرد با کارش و با دیگران نیز می باشد .همچنین در این رویکرد معنویت شامل احساس همبستگی و ارتباط میان خود و دیگران می باشد (آچمز و دوچن،۲۰۰۰).مثلا میتروف و دنتون معنویت را نوعی احساس عمیق درباره پیوند کامل یک فرد با خودش ،و با دیگران و با کل جهان می دانند(میتروف و دنتون،۱۹۹۹، ۸۲). افراد معتقد به معنویت درون گرایانه،عقیده دارند بر عکس ادیان که نگاهی به بیرون انسان دارند؛معنویت درونگرا به درون انسان و کشف قلمرو پادشاهی درون توجه دارد(مارکز و دیگران،۲۰۰۵،۸۲). در این رویکرد،باور بر این است که تمام موجودات زنده و غیر زنده در درون خود دارای نیرویی مقدس و هستی بخش هستند که باید آن را درک کنند. در واقع برعکس ادیان که دارای یک فلسفه خداشناسی مشخص ونیزسیستمی از اصول ،عقاید و دستورات هستند که برای همه یکسان است ،معنویت درون گرا عقیده دارد که هر کس در هر جایی باید مسیر شخصی خود را برای یکی شدن با نیروی مقدس درونی خود را بیابد.
در محیط کار نیز معتقدان به رویکرد درون گرا عقیده دارند که تنوع معنوی افراد باید به رسمیت شناخته شود و در واقع افرادباید راهی بیابند که بدون آسیب زدن به بقیه،به اموری معنوی خود نیز بپردازند(مارکز و دیگران ،۲۰۰۵، ۸۳).
همچنین دراین رویکرد معنویت شامل احساس همبستگی و ارتباط میان خود و دیگران می باشد(آچمز و دوچن ،۲۰۰۰؛نک و میلیمن،۱۹۹۴).
۲-۲-۷-۱-۲- رویکرد دینی
این رویکرد معنویت را جزئی از یک دین و مذهب بخصوص میداند (کریشناکومار و نک، ۲۰۰۲). برای مثال مسیحیان باور دارند که معنویت نوعی «دعوت به کار» میباشد؛آنها کار را مشارکت در خلاقیت خداوند و وظیفهای الهی میدانند. به ویژه پروتستانها که پیرو عقاید مارتین لوتر هستند، عقیده دارند که خداوند به طور مداوم در حال خلق است و کار کردن مشارکت با خداوند است. هندوها عقیده دارند باید تلاش کرد و نتیجه را به خداوند میسپارند (منتن، ۱۹۹۷). بوداییها کار سخت را ابزاری میدانند که سبب بهبود در زندگی فرد به عنوان یک کل میشود و نهایتا موجب غنیسازی تمام و کمال زندگی و کار میشود . این دیدگاه در اسلام معمولا در قالب اخلاق کار اسلامی[۷۵] مطرح میشود. اخلاق کار اسلامی مسلمانان را به تعهد بیشتر به سازمان، همکاری، مشارکت، مشورت، بخشش، گذشت و … تشویق میکند. طرفداران آیین تائو و کنفوسیوس برای همکاری و کار تیمی ارزش زیادی قائل هستند (کریشناکومار و نک،۲۰۰۲، ۱۵۶). در مقایسه با سایر رویکردها، رویکرد دینی بحثبرانگیزترین رویکرد است. برای مثال گانتر (۲۰۰۱) ادعا میکند اغلب آمریکاییها به خداوند باور دارند و اغلب آنها همچنین به آزادی مذهبی نیز معتقدند.
۲-۲-۷-۱-۳- رویکرد اگزیستانسیالیستی / سکولار
در این رویکرد هدف اصلی یافتن معنا در کار و محیط کاری میباشد (کریشناکومار و نک، ۲۰۰۲؛ تیلور و دیگران، ۱۹۹۶؛ نک و میلیمن، ۱۹۹۴).برخی از پرسشهای اگزیستانسیالیستی که در این رویکرد مطرح میشود عبارت است از:
چرا من کاری را انجام میدهم؟
معنا و مفهوم کار من چیست؟
این کار من را به کجا خواهد برد؟
دلیل وجود من در سازمان چیست؟
این پرسشها در محیط کار برای افراد مطرح میشوند و پاسخ دادن به آنها بسیار مهم است. افرادی که پاسخ این پرسشها را بیابند، احساس معنای بیشتری خواهند داشت، رضایت و در نتیجه آن بهرهوری و عملکرد آنها نیز افزایش مییابد؛ ولی افرادی که در کار روزمره خود احساس معنا نکنند دچار «ضعف وجودی» خواهند شد، از خود بیگانه میشوند و این امر میتواند بهرهوری و عملکرد آنان را به شدت کاهش دهد و موجب احساس ناکامی گردد.
۲-۲-۷-۱-۴- رویکرد مخالفان معنویت
در این رویکرد نسبت به معنویت و به ویژه دین نگاهی کاملا منفی وجود دارد و گفته می شود که معنویت و دین هر دو ابزاری در دست مدیران و رهبران هستند تا از طریق آن پیروان یا زیر دستان خود را استثمار نمایند (برادلی،کائونای،۲۰۰۳).پست مدرن های شکاک چنین عقیده هایی دارند(بوژ،۲۰۰۰)
امروزه بسیاری از مردم می پرسند که کدام نوع معنویت قادر است دگرگونی های فردی و اجتماعی عمیقی را که این جهان سخت بدان نیاز منداست ،پدیدآورد. از اینرو،در یک سنخ شناسی با ماهیت پلورالیستی معنویت سبز فایل، معنویت های مختلف را در چند نوع زیر خلاصه کرده است:
معنویت دینی:معنویتی است که مبتنی بریک سنت خاص دینی است. آمال و مقصد نهایی معنویت و همچنین راه های رسیدن به آن برمبنای سنتی خاص دینی استوار است و بر یک چار چوب و سیستم اعتقادی خاص استوار است.
-
- انجام اقدامات پیشگیرانه برای اطمینان بخشیدن به مشتریان در زمینه حفظ حریم خصوصی آنها
۲-۱۴- برخی از مطالعات داخلی و خارجی صورت گرفته
۲-۱۴-۱- مطالعات داخلی:
ابراهیم زاده (۱۳۸۶) در مطالعه ای به بررسی کاربرد تکنولوژی دانش در مدیریت ارتباط با مشتری پرداخته است. در این مطالعه ابتدا مدیریت ارتباط با مشتری، مدیریت دانش، انواع دانش و مدل جامعی از مدیریت دانش رامعرفی می نماید. سپس معماری مدیریت دانش برای سیستم مدیریت ارتباط با مشتری را ارائه می دهد.
جراحی و همکاران (۱۳۸۸) در مطالعه ای به بررسی نقش فناوری اطلاعات در استقرار مدیریت ارتباط با مشتری به صورت الکترونیکی پرداخته اند. در این مطالعه این مقاله با هدف بررسی چندجانبه eCRM، ابتدا نوآوری های ایجاد شده در CRM سنتی را بیان می دارد و از این منظر تفاوت های CRM و eCRM را بررسی می کند. سپس به تعریف، ویژگی ها و جایگاه eCRM می پردازد. در گام بعد، کاربردهای گوناگون فناوری اطلاعات را در رابطه با CRM مورد توجه قرار می دهد و در مجموع فرصت های فراهم شده از طریق IT را در جهت توسعه CRM معرفی می کند.
۲-۱۴-۲- مطالعات خارجی:
زاک (۱۹۹۹) بیان می کند که “مهمترین محتوا برای راهنمای مدیریت دانش، استراتژی شرکت است". محتوای استراتژی یک شرکت به تشخیص تقدم های دانش مدیریت کمک می نماید، جایگاه رقابتی را تقویت می کند و ارزش های مشترک را می سازد. اطلاعات می توانند به دانشی تبدیل شوند که ماموریت را تعریف کرده، شکل و استراتژی شرکت را مشخص کند. با آمدن عصر اطلاعات، مرحله عمومی هر گونه تجارت و هسته استراتژی درونی آن با محیط دانش در هم تنیده شده است به عبارت دیگر، ارزش داده های بسیاری از شرکت ها از دارایی مرکزی آنها بزرگتر است (اچرول ،۱۹۹۱). زاک (۱۹۹۹) به بحث در مورد آمار مشتری گرایی که می تواند به طور قابل مشاهده ای زمان رهبری رقابت را کم کند، می پردازد. به این دلیل است که مزیت دانش می تواند توسعه و بهبود تولید، بالابردن زیر ساخت ها، و ساخت رابطه ها را با کلیدهای ورودی سرعت بخشد.
ریگبی و لدینام (۲۰۰۴) بیان می کنند که CRM در حقیقت یک راه حل استراتژیک یکپارچه به منظور به حداکثر رسانی همکاری بین تمام برنامه های مربوط به مشتری شرکت، می باشد. CRMیکپارچه و جامع باید حداقل قابلیت ذخیره تعداد مشتری فروشگاه ها، داده های بازاریابی کلی و رقابتی، سازماندهی داده ها برای چندین کاربر، بازیابی اطلاعات هنگامی و جایی که مورد نیاز است، و به روز کردن این اطلاعات برای شرکت را داشته باشد.
با توجه به مطالعات لیمون، ویت و وینر (۲۰۰۲) گرایش در بازاریابی در جهت ساخت روابط با مشتریان به رشد ادامه می دهد، و بازاریاب ها به طور فزاینده ای علاقه پیدا می کنند که مشتری ها را در مدت زمان زیادی حفظ کنند. به کارگیری زیاد از CRM در دهه اخیر می تواند به علت یک واکنش همزمان به تغییر ضروری شرایط مشتری مداری، وفاداری کم یا کوتاه مدت به برند، و سود دهی پایین باشد. علاوه براین CRM بخش مرکزی وظیفه تبدیل کردن سازمان به روش مشتری محور را دارا می باشد و مشخص ترین راه برای افزایش ارزش به مشتریان و سوددهی به شرکت ها می باشد.
فصل سوم
روش تحقیق
۳-۱ مقدمه
شاید بتوان گفت که مهمترین بخش هر تحقیق را کار عملی و چگونگی جمع آوری اطلاعات و نحوه تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده تشکیل میدهند. بنابراین انتخاب روش یا روشهایی که بتواند به بهترین وجه خصوصیات و ویژگیهای اطلاعات جمع آوری شده را تحلیل و گزارش نماید از اهمیت خاصی برخوردار است. در این فصل، فرایند تحقیق از نظر چارچوب جامعه آماری، بعد زمانی، ابزارهای جمع آوری اطلاعات و فنون و روشهای آماری استفاده شده در تحلیل فرضیات بررسی میشود.
۳-۲ روش تحقیق
از آنجایی که نتایج این تحقیق میتواند بهطور عملی مورد استفاده قرار گیرد، این پژوهش از نظر ماهیت و اهداف از نوع تحقیق کاربردی است و از نظر روش، توصیفی- پیمایشی است، در این تحقیق یک رویکرد چند شیوه ای به کار گرفته شده است شامل انجام مصاحبه با مدیران سازمان ها و همه پرسی از کارکنان شرکت هایی که از CRM استفاده می کنند و آن هایی که از CRM استفاده نمی کنند.
۳-۳ جامعه آماری
جامعه آماری این تحقیق با توجه به پیشینه، در تحقیقات مشابه چارچوب نمونه گیری به این صورت بوده که ۲۰۶ نفر از طرف واحد VCF به عنوان حجم نمونه معرفی شده اند. در این پژوهش نیز به تبعیت از پیشینه، ۲۰۶ پرسشنامه به کاربران و غیر کاربران CRM تحویل داده شده است .
همچنین نمونه همه پرسی از دامنه وسیعی از کاربران جامعه انفورماتیک و IT با توسعه سطح بالای سیستم CRM گرفته خواهد شد.
۳-۴ نمونه آماری و روش نمونهگیری
مصاحبه ها از میان پنج شرکت منتخب، که از طرف شرکت نرم افزاری ایده پرداز طلوع به عنوان نمونه معرفی شدند، به اجرا در خواهدآمد. مصاحبه ها از طریق تلفن ، فکس و ایمیل با مدیران عامل، مدیران فروش و بازاریابی و همچنین کارکنان بخش های جزء از هر شرکت انجام خواهدگرفت.
۳-۵ ابزارها و روشهای جمع آوری دادهها
ابزارهای جمعآوری دادهها و اطلاعات عبارت خواهند بود از: مراجعه به اسناد و مدارک، مشاهده و بخصوص مصاحبه و پرسشنامه. نکته قابل ذکر اینکه، در تحقیقات مدیریتی در ایران، به احتمال زیاد روش پرسشنامه بهتر میتواند نیازهای اطلاعاتی پژوهشگران را تأمین نماید(آذر، ۱۳۸۵).
در تحقیق حاضر برای جمع آوری اطلاعات عمدتاً از روشهای مطالعه کتابخانهای از جمله مطالعه کتب و نشریات، پایاننامهها و مقالات داخلی و خارجی و جستجو در پایگاههای اطلاعاتی (اینترنت) و تحقیقات پیشین و روش مطالعات میدانی استفاده شده است، از قبیل:
- مراجعه به بازار سخت افزار، نرم افزار و IT شهر تهران و بازار استان خراسان جهت جمع آوری اطلاعات.
- دادن پرسشنامه به مدیران شرکت ها و همچنین پرسنل فروش و بازاریابی این شرکت ها در تهران.
- مراجعه به برخی شرکتهای تولیدکننده سخت افزار و نرم افزار و گرفتن اطلاعات لازم.
- ارسال پرسشنامه به فروشگاه ها و شرکت های شهرستان های مختلف از طریق اینترنت و نمابر.
- بررسی رفتار مشتریان با توجه به مقالات و کتابهای منتشر شده در رابطه با موضوع مساله تحقیق.
- برای جمع آوری اطلاعات از روش میدانی (پرسشنامه محقق ساخته) و کتابخانهای (کتب، مجلات، پایاننامهها، مقالات داخلی و خارجی) بهره گرفته شده است.
۳-۶ متغیرهای تحقیق
متغیر مستقل: متغیرمستقل یک ویژگی یا خصوصیت از محیط اجتماعی یا فیزیکی است که بعد از انتخاب شدن توسط محقق، دخالت یا دستکاری می شود، مقادیری را میپذیرد تا تاثیرش روی متغیر دیگر مشاهده شود( خاکی، ۱۳۸۲). در این تحقیق فرایند جهت یابی اطلاعات مشتریان به عنوان متغیر مستقل میباشد.
متغیر وابسته: متغیری است که تغییرات آن تحت تاثیر منتغیر مستقل قرار میگیرد. در تحقیق حاضر اجرای مدیریت ارتباط با مشتری و عملکرد شرکت متغیر وابسته میباشند.
۳-۷ ساختار پرسشنامه
پرسشنامه این تحقیق برگرفته از تحقیقات پیشین در این زمینه می باشد که برای تنظیم پرسشنامه به طریق زیر عمل نموده اند. از آنجایی که معیارهای معتبری جهت سازههای بالقوه فرایند جهت یابی اطلاعات مشتری در دسترس نبوده است، تعدادی سوال برای قبل از آزمایش طراحی کرده اند. این سوالهای معیار، از بررسی دانش فعلی درباره جهت یابی اطلاعات مشتری و عملکرد شرکت نشات گرفته است. بررسی چندین مقاله، نشان داد که این سازهها به صورت تک بعدی مخاطب قرار داده شده و سوالات معیار را برای هر بعد مشخص نموده اند این سوالات منوط به سه دوره پرسش نامه است که توسط تیمهای مدیریتی مجری مصاحبههای اولیه تست شدهاست. به دنبال هر دوره از بازبینی، تغییرات پیشنهادی به پاسخ دهندههای اصلی در هر تیم ارائه شده و سوالات در هر دوره بیشتر و بیشتر اصلاح شده اند و سوالات بیشتری بر اساس پاسخهای داده شده طرح شده است. در هر بازبینی، سعی بر آن شده تا تناسب سوالات افزایش یابد. در سوالات از معیار هفت درجهای لیکرت (از ۱ یعنی مخالف مطلق تا ۷ یعنی موافق مطلق) استفاده شده است.
۳-۸ اعتبار روایی و پایائی پرسشنامه
۳-۸-۱ روایی پرسشنامه
به منظور احراز روایی پرسشنامه، علاوه بر اخذ نظر اساتید مجرب دانشگاهی در رشته مدیریت، روش تحقیق و آمار، با برخی از مدیران ارشد سازمانها و مدیران سطوح میانی از جمله فروش و بازاریابی نیز مشورت گردید و روایی پرسشنامه طی چند مرحله ویرایش توسط آنها تأیید گردید.
۳-۸-۲ پایایی پرسشنامه
اعتبار به مفهوم دارا بودن ویژگی تکرارپذیری در ابزار سنجش میباشد. منظور از پایایی پرسشنامه، میزان دقت شاخصها و معیارهایی است که برای سنجش پدیدهی موردنظر تهیه شدهاند. به منظور کسب پایایی پرسشنامه از نرم افزار SPSS استفاده شده است بدین صورت که برای سنجش اعتبار پرسشنامه و تجزیه و تحلیل پایایی مدل از روش آلفای کرونباخ استفاده شده است. این آلفا بیانگر این مطلب است که سوالات همپوشانی و همسویی داشتهاند و نیز اینکه پاسخگویان در جواب به سوالات دقت و حوصله بالایی را مبذول داشتهاند یا خیر. در آزمون پایایی یا قابلیت اعتماد ابزار اندازهگیری، نتیجه آزمون نشان داده است که قابلیت اعتماد پرسشنامه در حد قابل قبولی است و میزان برآورد (پایایی) پرسشنامه تحقیق حاضر برابر با ۰٫۸۲۶ بوده است.
۳-۸ قلمرو تحقیق
قلمرو زمانی تحقیق: دورهی زمانی انجام تحقیق از ابتدای سال ۱۳۸۹ تا زمان حال میباشد.
قلمرو مکانی تحقیق: دفتر نمایندگی و فروش شرکت های سخت افزار و IT درتهران و شهرستان های استان خراسان قلمرو مکانی تحقیق محسوب میشود که انجام عملیات میدانی و تکمیل پرسشنامهها در آن صورت گرفته است.
قلمرو موضوعی تحقیق: بررسی ارتباط بین کارایی سیستم مدیریت ارتباط با مشتری (CRM) و جهت یابی اطلاعات مشتری در بازار.
۳-۹ روش تجزیه و تحلیل دادهها
در تجزیه و تحلیل دادهها از هر دو روش آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد. از آمار توصیفی به منظور توصیف دادهها و تلخیص خصوصیات مفاهیم، مولفهها و متغیرهای پژوهش و از فنون آمار استنباطی نیز برای استنباط در مورد جامعه و تعمیم یافتههای حاصل از نمونهگیری به جامعه مورد بررسی استفاده شد.
به منظور تجزیه و تحلیل دادههای پرسشنامه از نرمافزار SPSS استفاده شد. در بخش آمار توصیفی، از شاخصهای آماری نظیر فراوانی، میانگین و جداول و نمودارهای آماری و در بخش آمار استنباطی از آزمون میانگین های دو نمونه مستقل و تحلیل واریانس جهت آزمون فرضیه ها استفاده می گردد.
۳-۱۰ مدل تحقیق :
ـ ارتباط جهت یابی اطلاعات مشتری بر اجرای CRM در بازارهای کسب و کار مثبت است.
«دلـی کـز معـرفت نـور و صفـا دیــد ز هـر چیـزی کـه دیـد اوّل خـدا دیـد»
شرح گلشن راز، بیت۸۴، ص۵۲
معرفت به حالی گفته می شود که عارف به وسیله ی آن به کشف و شهود می رسد.[۱۰۹۹]
معرفت یعنی شناخت، عارفان و واصلان درگاه حضرت حق، معتقدند که اصل معرفت، شناخت خداوند یگانه است.
از نظر آنان معرفت دارای شش وجه است:[۱۱۰۰]
۱- معرفت وحدانیت ۲- معرفت تعظیم ۳- معرفت منت
۴- معرفت قدرت ۵- معرفت ازل ۶- معرفت اسرار
در ترجمه ی رساله ی قشیریه آمده است که:
«استاد امام گوید [رحمه اللّه ]: بر زبان علما، معرفت علم بود [و همه علم معرفت بود] و هر که به خدای [عزّ و جلّ] عالم بود عارف بود و هر که عارف بود عالم بود و به نزدیک این گروه معرفت صفت آن کس بود که خدای را بشناسد به اسماء و صفات او [پس صدق در معاملت با خدای تعالی به جای آرد] پس [از] خوی های بد دست بدارد پس دائم بر درگاه بود و به دل همیشه معتکف بود تا از خدای بهره یابد».[۱۱۰۱]
اقوال عرفا و مشایخ:
گفته اند: معرفت حیا و تعظیم واجب کند چنان که توحید، رضا و تسلیم [واجب کند]. … ابن عطا گوید که: معرفت را سه رکن بود، هیبت و حیا و انس. … رویم گوید: ریای عارفان فاضل تر از اخلاص مریدان».[۱۱۰۲]
هجویری نیز همانند قشیری معتقد است که معرفت در زبان علما، صحّت علم به خداوند است، در حالی که مشایخ، صحّت حال به خداوند را معرفت نامند.
تفاوتی در دیدگاه های قشیری و هجویری در باره ی « معرفت » وجود ندارد .
هجویری معتقد است که، «معرفت حیات دل بود به حق و اعراض سرّ از جز حقّ و قیمت هر کس به معرفت بود و هر که را معرفت نبود وی بی قیمت بود پس مردمان از علما و فقها و غیر آن صحّت علم را به خداوند معرفت خوانند و مشایخ این طایفه صحّت حال را به خداوند معرت خواندند و از آن بود که معرفت را فاضل تر از علم خواندند که صحّت حال جز به صحّت علم نباشد و صحّت علم صحّت حال نباشد یعنی عارف نباشد که به حقّ عالم نباشد اما عالم بود که عارف نبود».[۱۱۰۳]
به نظر وی معرفت خداوند- تعالی- بر دو گونه است: ۱- علمی ۲- حالی
علمی: «معرفت علمی قاعده ی همه خیرات و آخرت است و مهم ترین چیزها مر بنده را اندر همه
اوقات و احوال شناخت خدای است جلّ و جلاله قوله تعالی «و ما خلقت الجنّ و الانس الّا لیعبدون ای لیعرفون»[۱۱۰۴].
حالی: مشایخ این طایفه معرفت را فاضل تر از علم خوانده اند که صحّت حال جز به صحّت علم
عارف نباشد و صحبت علم صحبت حال نباشد یعنی عارف نباشد که به حقّ عالم نباشد امّا عالم بود که نبود».[۱۱۰۵]
هجویری می گوید: مردم درباره ی معرفت خداوند و صحّت علم به او اختلاف نظر دارند:
«۱- معتزله می گویند که معرفت حقّ عقلی است و جز عاقل را بدو روا نباشد و باطل است این قول به دیوانگی که اندر دار السلام اند.
۲- گروهی گویند که علت معرفت حق استدلالی است و به جز مستدّل را معرفت روا نبود و باطل است این قول ابلیس .
۳- گروهی گفته اند که معرفت الهامی است و این نیز محال است
۴- گروهی دیگر گفته اند که معرفت خداوند تعالی ضروری است و این نیز محال است
۵- به نزیک اهل سنت و جماعت صحت عقل و رؤیت این سبب معرفت است نه علت آن».[۱۱۰۶]
سخن بزرگان در باب معرفت
«چون امیر المومنین علی (ع) را بپرسیدند از معرفت حق گفت: «عرفت اللّه باللّه و عرفت مادون اللّه بنور اللّه » خداوند را – عزّ و جلّ – بدو شناختم و جز خداوند را به نور او شناختم. … ذوالنون مصری گوید: « ایّاک ان تکون بالمعرفه مدّ عیاً » بر تو بادا که دعوی معرفت نکنی که اندر آن هلاک شوی تعلق به معنی آن کن تا نجات یابی. پس هر که به کشف جلال وی مکرّم شود هستی وی وبال وی گردد و صفات وی جمله آفت گاه وی گردد».[۱۱۰۷]
نجم الدین رازی معرفت حقیقی را معرفت ذات و صفات خداوندی می داند و به حدیث قدسی زیر استناد می کند: «فا حببت ان اعرف[۱۱۰۸]». [۱۱۰۹]
او معرفت را بر سه دسته تقسیم کرده است:
۱- معرفت عقلی ۲- معرفت نظری ۳- معرفت شهود
انواع معرفت
«۱- معرفت عقلی: عوام خلق راست و در آن کافر و مسلمان و جهود و ترسا و گبر و ملحد و فلسفی و طبایعی و دهری را شرکت است، زیرا که این ها در عقل با یکدیگر شریک اند، و جمله بر وجود الهی اتّفاق دارند، و خلافی که هست در صفات الوهیت است نه در ذات. «و لئن سألتهم من خلق السموات و الارض لیقولنّ اللّه »[۱۱۱۰] و حتّی آن هایی که بت را می پرستیدند می گفتند «و ما نعبدهم الّا لیقربونا الی اللّه زلفی».[۱۱۱۱]
این نوع معرفت موجب نجات نیست الّا آن ها را که نظر عقل ایشان مؤید باشد به نور ایمان، تا به نبوت اقرار کنند، و با اوامر و نواهی شرع قیام نمایند.
۲- معرفت نظری: خواص خلق راست، و آن چنان باشد که چون تخم روح در زمین بشریت، بر قانون شریعت پرورش طریقت یابد، و شجره ی انسانی به مقام مثمری رسد، در ثمره آن خاصیت که در تخم بود باز آید اضعافِ آن، و چیزهای دیگر که در تخم یافته نشدی با خود بیارد.[۱۱۱۲] این جا عتبه عالم ایقان است، چنان که فرمود: «و کذلک نری ابراهیم ملکوت السموات و الارض و لیکون من الموقنین ».[۱۱۱۳]
معرفت شهودی: معرفت خاص الخاص است، که خلاصه ی موجودات و زبده ی کاینات اند، کونین
و خافقین وجود ایشان است، و به حقیقت نقطه ی دایره ی ازل و ابد بودِ ایشان است. چنان که این ضعیف در این معنی گوید:
آن دم که نبود بود من بـودم و تـو سرمایه ی عشق و سـود من بودم و تو
امروز و دی از دیری و زودی است و چون نه دیر بُد و نه زود مـن بـودم و تـو
سرّ آفرینش کاینات برای معرفت شهودی بود چنان که فرمود: «و خلقت الخلق لاعرف». »[۱۱۱۴]
دکتر فروهر معتقد است که معرفت الهی دارای مراتبی است:
«اول آن که هر اثری را باید از فاعل مطلق دانست.
دوم آن که هر اثری که از فاعل مطلق یابد، بدان که آن اثر نتیجه ی کدام صفت از صفات حق است.
سوم آن که مراد و مقصود حق را ، در تجلی هر صفتی بشناسد.
چهارم آن که صفت علم الهی را در معرفت خود باز شناسد، و خود را از دایره ی علم و معرفت (از وجود خود) بیرون کند از جنید رحمت اللّه پرسید که : ما المعرفه ؟ قال: المعرفه وجود جهلک عند قیام علمه قالوا
(گفتند): زدنا ایضاحاً. قال: هو العارف و المعروف».[۱۱۱۵]
نیکلسون می گوید: «آن چه را که صوفیان راه طریقت معرفت اللّه دانسته اند و آن را از ویژگی های خود به شمار می آورند در زبان یونانی مرادف واژه ی «گنوسیس» است که معنای آن علم بی واسطه است که از کشف و شهود ناشی می شود. اکثر صوفیان قرن سوم این تعریف را بیان کرده اند. امّا از میان صوفیان، ذوالنون مصری نخستین کسی بود که درباره ی معرفت به بحث نظری و دقیق پرداخت و در مورد آن صحبت نمود».[۱۱۱۶]
معروف
«به حدّ خویش چون گشتند واقف سخـن گفتند در معـروف و عـارف»
شرح گلشن راز، بیت۲۴، ص۲۶
«اگر معروف و عـارف ذات پاک است چه سودا در سر این مشت خـاک است؟»
همان، بیت۴۱۳، ص۲۹۹
معروف، حق مطلق است که مبدأ و معاد همه چیز و همه کس اوست.[۱۱۱۷]
مغرب
۱-۵- اهداف پایان نامه
روشهای محتوا محور و فیلترینگ اشتراکی از راهکارهای موفق در سیستمهای پیشنهادگر میباشند. روش محتوا محور بر اساس ویژگیهای اقلام تعریف می شود. این روش بررسی می کند که اقلام مورد علاقه کاربر دارای چه ویژگیهایی بوده اند، سپس اقلام دارای ویژگیهای مشابه را به او پیشنهاد می کند. روش فیلترینگ اشتراکی بر اساس تعیین اقلام مشابه یا کاربران مشابه کار می کند که به ترتیب فیلترینگ اشتراکی مبتنی بر اقلام و مبتنی بر کاربران نامیده می شود.
روش پایه فیلترینگ اشتراکی مبتنی بر کاربر، به منظور پیش بینی امتیاز قلم هدف، هیچ تمایزی بین اقلام قائل نمی شود. به عبارت دیگر امتیازهای تمامی اقلام به طور یکسان در انتخاب همسایگی (کاربران مشابه) و پیش بینی تاثیر میگذارند. در این پایان نامه یک سیستم پیشنهادگر فیلترینگ اشتراکی مبتنی بر کاربر، مجهز به مکانیزم تخصیص پویای وزن به اقلام، ارائه شده است. مبنای این مکانیزم، تخصیص وزن به اقلام بر اساس میزان شباهت آنها با قلم هدف میباشد. میزان شباهت اقلام توسط یک روش محتوا محور سنجیده می شود. از آنجا که پایگاه داده مورد استفاده در این پایان نامه مربوط به فیلم است، برای بالا بردن کارایی این روش علاوه بر استفاده از ویژگی ژانرها، از ویژگیهای دیگری از جمله کارگردانان و بازیگران به عنوان داده های مکمل استفاده شده است.
۱-۶- ساختار پایان نامه
از آنجا که اساس روش پیشنهادی در این پایان نامه فیلترینگ اشتراکی میباشد در فصل دوم به تفصیل به شرح این روش و تاریخچهای از کارهای انجام شده در این زمینه پرداخته می شود.
پس از آن به دلیل استفاده از روش محتوا محور به جهت ارتقا روش فیلترینگ اشتراکی، مبانی این روش در فصل سوم توضیح داده می شود.
در فصل چهارم روش پیشنهادی که تلفیقی از روشهای فیلترینگ اشتراکی و محتوا محور میباشد و کارهای انجام شده در این زمینه ارائه می شود.
در فصل پنجم آزمایشهای انجام شده بر روش پیشنهادی و نتایج حاصل از این آزمایشها ارائه میگردد.
در فصل ششم به جمعبندی مطالب، نتیجه گیری و ارائه پیشنهادهایی برای آینده پرداخته می شود.
فصل دوم
روش فیلترینگ اشتراکی
۲- روش فیلترینگ اشتراکی
۲-۱- پیشگفتار
این پایان نامه بر فیلترینگ اشتراکی که نوعی از سیستمهای پیشنهادگر میباشد متمرکز شده است. این نوع از سیستم های پیشنهادگر نقش قابل توجهی را در پیدا کردن سلیقه و علائق کاربر ایفا می کند. انگیزه پیدایش فیلترینگ اشتراکی از اینجا به وجود آمد که مردم معمولا بهترین پیشنهادات را از کسانی میگیرند که سلیقهشان مشابه با خودشان است. این متد، کاربران با سلیقه شبیه به هم را پیدا می کند و بر این اساس پیشنهادات را ارائه میدهد.
۲-۲- مروری بر کارهای انجام شده در این راستا
در [۶] اولین سیستم پیشنهادگر رسمی که tapestry نامیده می شود ارائه شد. این یک سیستم برای مدیریت ایمیل بود و تصدیق کرد که یک لیست ایمیل ساده نمیتواند به تمام کاربرانی که علاقهمند به محتوای یک ایمیل هستند اطمینان دریافت آن را بدهد. بنابراین به کاربران اجازه شرح پیام ایمیلها را داد تا دیگران با ساختن پرسش بتوانند آنها را فیلتر کنند. اندکی بعد محققان دریافتند که این لیست ایمیل و فیلترینگ بر اساس محتوا در رابطه با نیازهای اطلاعاتی پیچیده کاربر کافی نیست. بنابراین، این عقیده مطرح شدکه سیستم با به کاربردن عامل انسان ارتقاء خواهد یافت. عبارت فیلترینگ اشتراکی به منظور توصیف اینکه چطور کاربران میتوانند با تولید کردن بازخورد به فیلترینگ پیام ها کمک کنند به کار برده شد. این بازخورد شامل ارسال، دریافت پیام و … میباشد.
در [۷]تحقیق در مورد فیلترینگ اشتراکی با بهره گرفتن از الگوریتم مبتنی بر همسایگی برای اخبارUsenet انجام شده است. قابل ذکر است که Usenet نوعی شبکه اینترنتی میباشد. این کار توسط سیستمی که GroupLensنامیده می شود انجام پذیرفت[۸] . GroupLens که سیستمی پیشنهادگر بر اساس کاربر است به منظور ارزیابی و پیشنهاد دادن اقلام به کاربر از امتیازهای ۱ تا ۵ که دیگر کاربران به این اقلام نسبت دادهاند استفاده می کند. اکنون MovieLens که یک سیستم پیشنهادگر فیلم است راه اندازی شده است. سیستم Grouplens از معیار همبستگی پیرسون[۲۷] برای نشان دادن میزان شباهت کاربران به یکدیگر استفاده می کند (فرمول شماره ۱).
(۱)
نشانگر امتیاز پیش بینی شده برای قلم i ام میباشد. n تعداد همسایهها را نشان میدهد، امتیاز کاربر uبه قلم iام و میانگین امتیازهای کاربر فعال میباشد. میزان شباهت بین کاربر فعال و همسایه u را نشان میدهد که به صورت همبستگی پیرسون در فرمول شماره ۲ تعریف شده است.
(۲)
در سال ۱۹۹۶ تکنولوژی GroupLens تحت NetPerceptionبه صورت تجاری درآورده شد. یکی از اولین کاربران تجاری GroupLens سرویس الکترونیکی خرده فروشی آمازون بود که به عنوان فروشگاه کتاب برخط راه اندازی شد.
در [۹]سیستم پیشنهادگر موزیک [۲۸]Ringoبراساس الگوریتم اصلی Grouplens توسعه یافت. Ringo اقلام را بر اساس امتیازهایی که کاربران مشابه به آنها داده بودند فیلتر میکرد. زمانی که کاربر در سیستم ثبت نام مینمود یک لیست از ۱۲۵ موسیقیدان محبوب که به طور تصادفی انتخاب شده بودند را در اختیار او قرار میداد و از کاربر میخواست که به اعضای این لیست امتیازهای بین ۱ تا ۷ بدهد. سپس ازکاربر یک نمایه میساخت. Ringo میزان شباهتها را با بهره گرفتن از همبستگی پیرسون محدود شده محاسبه کرد و برای تولید پیشنهاد میانگین تمامی کاربران موجود در همسایگی را به کار برد و مدعی کارایی بهتر شد. همانطور که در فرمول شماره ۳ نشان داده شده است عدد ۴ به این دلیل انتخاب شده که حد وسط بازه امتیازهای ۱ تا ۷ است. Ringo عضویت در همسایگی را فقط با انتخاب همسایگانی که همبستگی آنها بیشتر از یک حد آستانه ثابت است محدود کرد. با بزرگتر شدن حد آستانه دقت بیشتر می شود ولی تعداد اقلامی که سیستم پیشنهادگر قادر به پیش بینیشان است کاهش مییابد.
(۳)
به تدریج این سیستم به صورت تجاری در آورده شد و در سال ۱۹۹۵ نام آن به Firefly تغییر یافت. این سیستم حاوی یک رابط به صورت صفحه وب و فروشگاه دیسک فشرده[۲۹] رویخط بود و همچنین قادر بود برای انواع فیلم پیشتهاد تولید کند. این سیستم گسترش وسیعی کرد تا جایی که درسال ۱۹۹۸ توسطMicrosoft پذیرفته شد و به
Microsoft Passport تغییر یافت.
در [۱۰]سیستم پیشنهادگر ویدیو [۳۰]Bellcoreنیز بر اساس الگوریتم اصلی Grouplens توسعه یافت. سیستم پیشنهادگر ویدیو Bellcore از همبستگی پیرسون برای وزندهی تعدادی از همسایهها که به طور تصادفی انتخاب شده بودند استفاده نمود. سپس بهترین همسایگان را انتخاب و برای پیش بینی یک رگرسیون[۳۱] کامل چندگانه روی آنها اعمال کرد.
مهمترین اتفاق اخیر در رابطه با سیستمهای پیشنهادگر اعلام جایزهی Netflix در اواخر سال ۲۰۰۶ بوده است.Netflix انجمن کرایه DVDاز آمریکا، پایگاه دادهای از امتیازهایی که کاربران به فیلمها اختصاص دادهاند منتشر کرد که به روز بود و همچنان به عنوان بزرگترین مجموعه امتیازدهی کاربران باقی مانده است. آنها اجتماع وسیعی را برای بهترکردن پیش بینی سیستمشان به میزان حداقل ۱۰% به رقابت طلبیدند و جایزه یک میلیون دلاری برای آن درنظر گرفتند. بیشتر از ۲۰۰۰۰ تیم درطی ۳ سال به این موضوع پرداختند و طی این رقابت مسائلی ازقبیل فاکتورگیری ماتریس[۳۲]، متدهای جمعی[۳۳] و دینامیکهای موقتی[۳۴] یاد گرفته شد[۱۱] .
در [۱۲] یک تحلیل تجربی روی الگوریتمهای فیلترینگ اشتراکی مبتنی بر همسایگی انجام شد. برای تعیین میزان شباهت معیارهای همبستگی پیرسون و کسینوس[۳۵] با هم مقایسه شدند و دریافته شد که همبستگی پیرسون بهتر کار می کند. اگرچه پس از آن در [۱۲] اظهار شد که این دو معیار ممکن است یکسان عمل کنند.
در [۱۳] راهکار امید بخش تشخیص هویت[۳۶] برای سیستمهای فیلترینگ اشتراکی ارائه شده که مدل Bayesian و روشهای مبتنی بر همسایگی را ترکیب می کند. خصوصیت خوبی که این راهکار دارد این است که یک توزیع احتمالی از امتیاز به جای مقدار واقعی امتیاز تولید می کند. این توزیع می تواند برای مشخص کردن میزان اعتماد به پیش بینی استفاده شود. همچنین ادعا شده است که این راهکار برای داده های فیلم که شبیه به دادههایی است که ما در پژوهشها استفاده میکنیم در انتخاب نزدیکترین همسایهها دقیقتر از همبستگی عمل می کند.
در [۱۴] روشی ارائه شده که با بهره گرفتن از آن میتوان پارامترهای مربوط به فیلترینگ اشتراکی را برای هر کاربر شخصیسازی کرد. از جمله این پارامترها تعداد افرادی میباشد که در گروه همسایگی هر کاربر شرکت می کنند. این کار توسط شبیهسازی تکراری مجموعه داده های آموزشی و درستی سنجی برای هر کاربر به طور جداگانه صورت میگیرد.
در [۱۵] روشی برای حل مشکل پراکندگی امتیازها در ماتریس کاربران- اقلام ارائه شده است. این مشکل زمانی به وجود می آید که تعداد اقلام بدون امتیاز بسیار بیشتر از تعداد اقلام امتیازدهی شده باشد. در این روش ابتدا مدلهایی از فیلترینگ اشتراکی به کار برده میشوند تا امتیازهای اقلام بدون امتیاز پیش بینی شوند. سپس با بهره گرفتن از نتایج حاصل شده امتیاز قلم مورد نظر با اطمینان بیشتر تعیین میگردد.
در [۱۶]راه حلی برای مشکل شروع سرد[۳۷] در سیستمهای فیلترینگ اشتراکی ارائه شده است. مشکل شروع سرد زمانی به وجود می آید که سیستم بخواهد برای کاربری جدید که تا کنون امتیازی به اقلام نداده و یا قلمی جدید که تا کنون امتیازی از کاربران دریافت نکرده پیش بینی نماید. این روش به جای استفاده از بردار امتیازدهی به تنهایی، از ترکیب خطی یا آبشاری بردارهای شخصیت و بردارهای امتیازدهی برای تعیین میزان شباهت کاربران به یکدیگر استفاده می کند. بردار شخصیت، برداری دو قطبی است که هر مولفه آن تعیین کننده یک خصوصیت از شخصیت کاربر مورد نظر میباشد.
در [۱۷] راهکاری ارائه شده که توسط آن میتوان به گروهی از کاربران گروهی از اقلام را پیشنهاد کرد. در سیستمهای فیلترینگ اشتراکی معمولی اقلامی که برای پیشنهاد به هر کاربر میتوانند مناسب باشند به طور جداگانه مشخص و سپس از نتایج حاصل شده اشتراک گرفته می شود. در روش پیشنهاد شده از نزدیکترین همسایگان تمامی کاربران موجود در گروه موردنظر اشتراک گرفته می شود. حاصل یک مجموعه مشترک از همسایگان برای تمام کاربران موجود در گروه میباشد. سپس با بهره گرفتن از این همسایگان مشترک قلم یا اقلامی به گروه مذکور پیشنهاد میگردد.
در [۱۸] یک معیار جدید برای اندازه گیری میزان شباهت کاربران در سیستمهای فیلترینگ اشتراکی ارائه شده است. در این روش مشکل اختلاف ابعاد بین بردارهای امتیازدهی کاربران حل شده است. به بیان دیگر میزان شباهت دو کاربر با توجه به تعداد اقلامی که هر دو به آنها رای دادهاند تعیین میگردد. در صورتی که واحدهای اندازه گیری مانند همبستگی پیرسون این اختلاف ابعاد را در نظر نمیگیرند.
در [۱۹]راهکاری جدید برای فیلترینگ اشتراکی مبتنی بر حافظه ارائه شده است. در این روش پیشنهاد اقلام مستقل از بازه امتیازات کاربر و بر اساس احتمال[۳۸] پیش بینی است و بررسی شده است که چطور این احتمالات میتوانند برای جمع آوری انواع مختلف وابستگیها-ی بین امتیازها در راستای انتخاب نزدیکترین همسایهها مورد استفاده قرار گیرند. در این روش معیار انتخاب همسایگی به توانایی کاربر در پیش بینی امتیازهای گذشته بستگی دارد. فرضیه این بوده است که اگر کاربری در پیش بینی امتیازهای گذشته کاربر مورد نظرخوب بوده است در آینده هم برای پیش بینی امتیازهای او خوب خواهد بود.
در [۲۰] یک راهکار مبتنی بر هسته ارائه شده است. ایده اصلی این راهکار یافتن یک نگاشت چند خطی بین دو فضای برداری است. این راهکار بر اساس کاربران و بر اساس اقلام و همچنین تلفیق این دو مورد ارائه شده است. همچنین نشان داده شده است که چگونه میتوان اطلاعات تکمیلی نظیر ژانر فیلمها را در این راهکار استفاده و چگونه پیشنهاداتی قابل اعتماد با وجود مشکلاتی مانند پراکندگی و شروع سرد به کاربران ارائه نمود.
۲-۳- مبانی فیلترینگ اشتراکی
فیلترینگ اشتراکی یکی از بهترین راهکارها در سیستمهای پیشنهادگر میباشد. این روش به خاطر استفادهاش در سایتهای تجارت الکترونیک مانند AMAZOONو NETFLIX به خوبی شناخته شده است. این متد کاربرانی که علائقشان شبیه به کاربر فعال میباشند را پیدا کرده و از این طریق پیشنهادات را به او ارائه میدهد. یعنی فرض بر این است که کاربرانی که در گذشته تمایلاتی شبیه به هم داشته اند احتمالا در آینده هم تمایلات مشابه دارند و چون قبلا به اقلام به طور مشابه ابراز علاقه کرده اند به اقلامی که تا کنون ندیدهاند نیز به طور مشابه علاقه نشان خواهند داد. فیلترینگ اشتراکی معمولا به مشارکت داشتن کاربران فعال، راهی برای نشان دادن سلیقه کاربران به سیستم و الگوریتمی که کاربران با سلیقه مشابه را شناسایی کند نیازمند میباشد.
به طور کلی فضای اطلاعاتی در فیلترینگ اشتراکی مبتنی بر یک ماتریس M * N است که ماتریس کاربران - اقلام نام دارد. M نشان دهنده تعداد کاربران و N نشان دهنده تعداد اقلام میباشد. همانطور که در (شکل شماره ۵) مشاهده میکنید rm,n نشان دهنده نمرهای میباشد که کاربر m ام به قلم n ام اختصاص داده است.
شکل شماره ۵ : ماتریس امتیازدهی کاربران- اقلام
۲-۴- وظایف فیلترینگ اشتراکی
وظایف فیلترینگ اشتراکی به دو دسته ارائه پیشنهاد به کاربران و پیش بینی امتیاز اقلام دیده نشده تقسیم میشوند که در ادامه هر کدام را به تفکیک توضیح خواهیم داد.
۲-۴-۱- پیشنهاد
در این حالت لیستی از اقلام به کاربران ارائه می شود که بر حسب میزان مفید بودنشان برای کاربر مرتب شده اند. یعنیN مورد از بهترین پیشنهادات را به او ارائه میدهد. برای تولید پیشنهاد، اطلاعات مربوط به تمام اقلام نیاز نمی باشد.
۲-۴-۲- پیش بینی
در این حالت پیش بینی می شود که کاربر به قلمی که تا کنون ندیده است چه امتیازی خواهد داد. برای پیش بینی اطلاعات مربوط به تمام اقلام حتی آنهایی که به ندرت امتیازدهی شده اند مورد نیاز است. همچنین الگوریتمهایی که سیستم برای پیش بینی به کار میبرد به حافظه و زمان محاسباتی بیشتری نسبت به الگوریتمهای تولید پیشنهاد نیاز دارد.
۲-۵- دسته بندی متدهای فیلترینگ اشتراکی
متدهای فیلترینگ اشتراکی به دو گروه کلی فیلترینگ اشتراکی مبتنی بر همسایگی[۳۹] یا مبتنی بر حافظه[۴۰] و فیلترینگ اشتراکی مبتنی بر مدل[۴۱] تقسیم میشوند.[۱۲]
قسمت های هوایی گیاه Otostegia persica در تاریخ ۲۰ خرداد۱۳۹۰ در نزدیکی بندر عباس جمع اوری شد. گیاه بعد از جمع آوری و شناسائی علمی ، پودر شده و عصاره تام متانولی آن به روش پرکولاسیون تهیه گردید. فراکسیونهای اتردوپترولی، کلروفرمی، اتیل استاتی،متانولی و آبی آن به ترتیب به روش پرکولاسیون از گیاه پودر شده تهیه شد. عصاره و فراکسیونهای بدست آمده تغلیظ و در نهایت خشک شده و جهت بررسی اثر ضد قارچی در ظروف تمیز، تیره و در جای خنک نگهداری شد. برای بررسی اثر عصاره و فراکسیونهای حاصل از گیاه بر روی قارچ هااز روش چاهک استفاده شده است.
به این ترتیب که در چاهکهائی به قطر نیم سانتیمتر عصاره و فراکسیونهای مورد نظر ریخته شد و پس از آن قارچها کشت داده شد. جهت انجام عصاره های بدست امده از گیاه فوق رابه روش خیساندن تهیه نموده و پس از تبخیر حلال عصارهها را با غلظتهای ۲۰۰,۱۰۰,۵۰,۲۵,۱۲٫۵,۶٫۲۵ mgml با کمک حلال آب و اتانول ۹۶ تهیه گردید. سپس اثر ضد قارچی عصارهها به روش چاهک در محیط سابور دکستروز اگار و سابور حاوی کلرامفنیکل و سیکلوهگزامید بررسی شد. برای کنترل + از داروی ضد قارچ وبرای کنترل – از حلال استفاده شد.
بررسی روش های دیگر:
روش اختلاط:
برای انجام این روش بعداز اماده کردن محیط کشت غلظت های ml /100mg /ml, 200mg , 50mg/ml ,25mg/ml ,12.5mg/ml ,6.25mg/ml که در اب مقطر استریل حل کرده آماده کرده ودر محیط کشت گرم ریخته و هم زده ودر پلیت ها سوسپانسیون اماده از محیط کشت و عصاره را ریخته شده وگذاشته تا سرد شدو بعد از۲۴ ساعت قارچ های مورد نظر را روی محیط کشت اماده شده کشت داده شده است.
روش سوسپانسیون قارچ و عصاره گیاه:
برای انجام این روش غلظت های ذکر شده در بالا را که در ۱cc اب مقطر حل کرده ومقدار مشخصی از قارچ های مورد نظر رادر عصاره های اماده ریخته و ۱ ساعت سوسپانسیون را بحال خود رها کرده وسپس این سوسپانسیون راروی محیط کشت که قبلا اماده کرده و بسته شده ریخته و ۷روز بعد نتیجه بررسی شد.
نتایج:بر اساس بررسی های انجام شده در این ۳ روش اثر ضد قارچی این گیاه مشاهده نشد.
کلمات کلیدی: Otostegia persica‚چاهک ‚اثر ضد قارچی ‚سوسپانسیون
فصل اول
کلیات
۱-۱٫ضرورت و اهمیت موضوع
گیاهان اغلب منبع منحصر به فردی برای داروهای مصرفی جامعه بشری بوده اند و این داروها با منشأ طبیعی نقش مهمی در درمان بیماری ها به عهده دارند یکی از مشکلات مهمی که بشر از ابتدای خلقت با آن دست به گریبان بوده است، بیماریهای قارچی است و با توجه به عوارض نامطلوب و ناگوار داروهای صناعی، ضرورت دستیابی به ترکیبات طبیعی جدید با فعالیت ضد قارچی بیشتر احساس می گردد.
گیاه Otostegia persica (Burm.) Boiss از خانواده نعنا بوده با توجه به اینکه تا کنون هیچ گونه مطالعه قارچ شناسی روی آن انجام نگرفته است برآن شدیم تا در مطالعه ی حاضر برای اولین بار اثر ضد قارچی گیاه را با روش های استاندارد بصورت مقدماتی مشخص کرده و اثرات ضد قارچی آن را برروی۹ سوش قارچی
Microsporum gypseum, Epidermophyton foccosum, Trichophyton vorrocosum, Trichophyton mentagropheytes, Aspergillus fumigates, Aspergillus flavus, Microsporum canis, Trichophyton rubrum, Candida albicans.
بررسی نماییم.
۱-۲٫بیان مساله
کشور ایران با دارا بودن تنوع آب و هوایی و وجود تنوع اقلیمی در اقصی نقاط کشور دارای پوشش گیاهی متنوعی است. خصوصیات بسیاری از گیاهان این پوشش گیاهی تحت مطالعه قرار گرفته و این در حالی است که بر روی بسیاری، از آنها هنوز تحقیقی صورت نگرفته و اثرات آنها مشخص نیست.
از طرف دیگر داروهای سنتزی قادر به تسکین یا درمان کلیه مشکلات نمی باشند. امروزه بسیاری از داروهای گیاهی و طبیعی در رشته های گیاهی درمانی، هومیوپاتی، رایحه ی درمانی، گل درمانی و روش های طب مکمل دیگر، در حال استفاده وسیع بوده و میلیون ها نفر در جهان از آن استفاده می کنند همچنین داروهای مصنوعی به دلیل محدود بودن ماده ی مؤثره دارای اثر اختصاصی و اکثراً یک بعدی بوده در حالی که داروهای گیاهی در بر دارنده شمار فراوانی ماده بوده که به طور چند بعدی تأثیر نموده و ضمن ایجاد اثرات مختلف و مکمل دارای آثار جانبی کمی می باشند. چرا که تعداد زیادی از مواد موجود در گیاهان، مسئول کاهش یا از بین بردن عوارض جانبی هستند.
۱-در سال ۲۰۰۹ طی بررسی فیتوشیمیایی که بر روی بخش هوایی Otostegia persica انجام گرفت، ۴ دی ترپنوئید استخراج و تعیین ساختار شدند.
۲- در سال ۲۰۰۵ برای اولین باربر روی O.persica یک تحقیق فیتوشیمیایی انجام شد.۳ فلاونول کامپفرول ،morin و کورستین در این گیاه شناسایی شد. کامپفرول و کورستین آگلیکون فلاونول می باشند و بطور وسیعی در گیاهان پراکنده اند.(۳)
۳- طی بررسی که در سال ۲۰۱۰ انجام گرفت، اثر آنتی گلایکیشن این گیاه به اثبات رسید و یک فلاونوئید به نام اوپاتورین در این رابطه استخراج و تعیین ساختار گردید(۴).
۴- در سال ۲۰۱۰ اثر ضد دیابت این گیاه در موشهای دیابتی القا شده با استرپتوزوسین به اثبات رسید (۵).
۵- در سال ۲۰۰۴ اثر قابل توجه این گیاه بر سندرم محرومیت از مورفین ثابت شد (۶).
۶- در سال ۲۰۰۶ بررسیهای انجام شده، اثر قابل توجه آنتی باکتریال رانشان دادند (۷).
۱-۳٫هدف اصلی
بررسی اثر ضد قارچی عصاره تام متانولی و فراکسیون های اتردوپترولی، کلروفرمی، اتیل
استاتی ،متانولی و آبی بخش هوائی گلدار Otostegiapersica (Burm.) Boiss
فصل دوم
بررسی متون و مطالعات دیگران در این زمینه
بخش اول
کلیات گیاه شناسی
۲-۱-۱٫اختصاصات تیرهی نعنائیان (Lamiaceae) (8)
در تیره نعناع طبق بررسیهای جدیدی که به عمل آمده ۴۰۰۰ گونه گیاه وجود دارد که در ۲۰۰ جنس جای داده شدهاند. این گیاهان به وضعی در کره زمین پراکندگی دارند که در غالب نواحی یافت میگردند. ولی بیشینه انتشار آنها در منطقه مدیترانه است.
گیاهانی عموماً علفی یکساله یا پایا و دارای ساقههای راست یا خزندهاند. بعضی از آنها ظاهر بوته مانند و ساقههای متعدد و چوبی شده دارند. در بین آنها به ندرت نمونههای پیچنده یا درختچه مانند ممکن است یافت گردد.
از مشخصات این گیاهان آن است که ساقههای چهارگوش دارند. از قاعده ساقه آنها نیز غالباً ساقههای فرعی منشأ میگیرد که حالت خزنده در سطح زمین پیدا میکنند و یا درون خاک وارد گردیده به صورت ساقهی زیرزمینی در میآیند. در انواع چند سالهی این گیاهان، ساقههای مسن ظاهر مدور دارد و این نیز بر اثر پیدایش لایهی زایندهای در ناحیهی پوست ساقههای بیرونی، از خارج میگردد و با این عمل، ظاهر چهارگوش ساقه را از بین میبرد.
عدهی زیادی از گیاهان تیره نعناع، سریعاً تحت تاثیر شرایط متفاوت محیط زندگی قار میگیرند؛ مانند آنکه انواعی از آنها که در دشتها و اماکن مرطوب میرویند اگر در محیطهای خشک قرار گیرند، به سرعت تغییراتی از نظر سازش و تطابق با محیط حاصل میکنند تا مقاومت آنها در مقابل تعرق زیاد شود. بطوریکه برگهای آنها پوشیده از کرک میشود، یا کنار پهنک برگهای آنها به سمت پایین خمیدگی حاصل میکند و یا روزنه ها، به حالت فرو رفته در بشره باقی میماند و یا ممکن است هیپودرم در آنها به صورت کاملاً کلانشیمی درآید و یا برگ حالت نسبتاً ضخیم و چرمی پیدا کند و حتی ممکن است از سطح آن کاسته شود تا حدی که به کلی از بین برود.
گیاهان تیره نعناع عموماً برگهای متقابل و گاهی ساقه آغوش دارند. برگهای آنها عموماً ساده است بطوریکه وجود برگهای مرکب در آنها دیده نشده است. گلهای آنها کامل، منظم، نر- ماده و مجتمع به صورت دستههایی واقع در محور ساقه یا در قسمت انتهایی آن است. در برخی از آنها وضع اجتماع گلها در قسمتهای انتهایی ساقه به نحوی است که به علت فشرده بودن، ظاهر کاپیتول مانند پیدا میکنند. در انواع نادری از این گیاهان نیز گلها به صورت منفرد بر روی ساقه ظاهر میگردند.
گیاهان این تیره از نظر کلی دارای کاسهی منتهی به ۵ تقسیم و جام منتهی به ۵ لوباند. ۴ پرچم دارند که در حول یک مادگی ۲ برچهای قرار گرفتهاند. وجود خطوط برجسته روی کاسه گل و ظاهر جام گل و ظاهر جام گل، کمک موثری در تشخیص این گیاهان می کند. جام گل این گیاهان معمولاً از گلبرگهای به هم پیوسته تشکیل یافته و شامل لولهای است که در انتها به ۵ لوب ولی لب تحتانی (نیمه جام قدامی) مرکب از ۳ لوب یا دندانه میباشد ولی این حالت در همه آنها عمومیت ندارد، زیرا حالات دیگری نیز در وضع جام گل مشاهده میگردد که تفاوت کلی آن را با آنچه ذکر شد نشان میدهد. از این جهت است که امروزه با توجه به مشخصات کلی جام گل، این گیاهان را به دستهه ای متعدد تقسیم مینمایند.
پرچم غالب گیاهان تیرهی نعناع دارای وضعی خاص است بطوریکه میلهی دوتای آنها بزرگ و دوتای دیگر کوچک است. این حالت را دیدینامی (Didynamie) گویند. در بین این گیاهان انواعی با پرچمهای مساوی نیز وجود دارد. در بعضی از آنها نیز، گل منحصراً دارای ۳ پرچم است.
مادگی این گیاهان از ۲ بر چه تشکیل مییابد که در آغاز، تخمدانی ۲ خانه و واقع بر روی دیسک (صفحه روی نهنج) بوجود میآورند ولی تدریجاً هر یک از ۲ خانهی مذکور، بر اثر پیدایش جدارهای فرعی، تقسیم حاصل نموده و به ۲ خانهی کوچک که در هر یک، یک تخمک آپوتروپ جای دارد تقسیم میشوند.
خامهی مادگی این گیاهان که وضع متفاوت آن، بهترین وسیلهی ردهبندی بعضی از گروههای این تیره به شمار میرود بر دو نوع است: یا منحصر به میلهای است که تخمدان را به کلاله مربوط میسازد و یا آنکه به درون تخمدان را به کلاله مربوط میسازد و یا آنکه به درون تخمدان راه یافته، به قاعده آن ارتباط پیدا میکند که در این حالت ژینوبازیک (gynobasigue) نامیده میشود.
میوهی گیاهان تیرهی نعناع، ۴ فندقهای و محتوای دانههای بدون آلبومن است و از مشخصات آن این است که معمولاً محصور در کاسهی گل باقی میماند. بعضی از این گیاهان نیز ممکن است به ندرت میوهای به صورت شفت داشته باشد.
اختصاصات تشریحی: گیاهان تیره نعناع دارای اختصاصات کلی زیر از نظر مشخصات تشریحی میباشند:
انواع علفی آنها عموماً دارای دستهه ای کلانشیم در زوایای ساقه، زیر بشرهاند. وجود این حالت باعث میگردد که ساقهی این گیاهان، ظاهر ۱۴ گوش پیدا کند.
دستهه ای چوب – آبکش پسین درآنهامعمولاًبه وضع غیرممتدوجداازهم دیده میشود.
بشرهی ساقه و برگ این گیاهان، غالباً پوشیده از تارهای ترشحی و غیره ترشحی به اشکال مختلف هستند.
تارهای ترشحی اسانس در آنها دارای پایه یک یا دو سلولی، منتهی به یک برجستگی ۴ تا ۸ سلولی و حتی بیشتر است. اسانس ترشح شده نیز، معمولاً خارج از جدار سلولزی، در زیر کوتیکول جمع میگردد و این خود باعث میشود که بشره در همان ناحیه، کمی متورم جلوه نماید.
در بین گیاهان تیره نعناع گونههای مفید فراوانی وجود دارد که از عدهی زیادی از آنها هنوز هم در پزشکی استفاده به عمل میآید. از بعضی از آنها اسانسگیری میشود. عدهی زیادی از آنها نیز مصارف تغذیهای دارند (به حالت خام یا پخته) و یا به علت دارا بودن گلهای زیبا و معطر، پرورش مییابند.
۲-۱-۲٫رده بندی گیاه Otostegia persica (Burm.) Boiss
شاخه (Phylum): پیدازادان
زیر شاخه (Sub Phylum): نهاندانگان
رده (Class): دو لپهای