فصل پنجم: بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات
۵-۱ مقدمه ۱۰۷
۵-۲ نتایج ماتریس اول QFD (خانه کیفیت) ۱۰۷
۵-۳ نتایج حاصل از ماتریس دوم (طرحریزی ویژگیها) ۱۰۹
۵-۴ نتایج حاصل از ماتریس سوم (طرحریزی عملیات) ۱۱۱
۵-۵ نتایج حاصل از سنجش رضایت مشتریان بانک صادرات کرمان ۱۱۲
۵-۶ بحث و نتیجه گیری ۱۱۳
۵-۷ پیشنهادات کاربردی برای تحقیقات آتی ۱۱۴
۵-۸ مشکلات و محدودیت های تحقیق ۱۱۴
فهرست جداول
جدول۲-۱- مقیاس مجرد SERVPREF 39
جدول۲-۲- مقیاس هایSERVIMPERF 40
جدول۲-۳ فواید QFD 48
جدول۲-۶- تقسیم بندی مشتریان به مشتریان داخلی و خارجی ۷۵
جدول ۳-۱- تقسیم بندی مشتریان بانک ۸۴
جدول شماره ۳-۲ شکل کلی ماتریس خانه کیفیت برای محاسبه وزنهای ستونی ۹۰
جدول ۴-۱- تعریف هر یک از خصیصه های مورد نیاز ۹۳
جدول ۴-۵- رضایت مشتریان از خدمات بانک صادرات کرمان ۱۰۵
جدول ۵-۱- مهمترین خواسته های شناسایی شده مشتریان از ماتریس اول ۱۰۷
جدول ۵-۲- مهمترین ویژگیهای خدمات استخراج شده از ماتریس اول ۱۰۸
جدول ۵-۳- مهمترین راهبردها (عملیات فرایند کلیدی) استخراج شده از ماتریس دوم ۱۰۹
جدول ۵-۴- مهمترین راهکارها (الزامات عملیاتی) استخراج شده از ماتریس سوم ۱۱۱
جدول ۵-۵- رتبه بندی میزان رضایت مشتریان بانک صادرات از خدمات بانک ۱۱۲
فهرست نمودارها
نمودار ۲-۱- مدل ۱۷
نمودار۲-۲-ابعاد کیفیت خدمات ۲۵
نمودار ۲-۳- ارتباط تجارب کیفیت با فعالیتهای بازاریابی سنتی ۲۶
نمودار۲-۴- تقسیم بندی مدلهای سنجش رضایت مشتری ۲۸
نمودار ۲-۵- متغیرهای مدل SERVQUAL 34
نمودار۲-۶ جایگاه QFD در مدیریت کیفیت جامع ۴۹
نمودار۲-۷- تشکیل خانه کیفیت ۵۵
نمودار۲-۸- نمودار کانو ۵۸
نمودار۲-۹- ساختار سلسله مراتبی ابعاد رضایتمندی مشتری ۶۹
نمودار۲-۱۰- مدل شاخص های رضایتمندی مشتری کانجی۳ ۷۰
نمودار ۲-۱۱- نمودار پارتو مشکلات و موانع اجرایی QFD 79
نمودار۳-۱- مراحل انجام تحقیق ۹۱
نمودار ۴-۱- نمودار درختی VOC 96
نمودار ۴-۲- نمودار درختی SE 98
نمودار ۴-۳- نمودار درختی KPO 101
نمودار ۴-۴- نمودار درختی OR 103
نمودار ۴-۵- نمودار بکارگیری روش QFD 106
فهرست اشکال
شکل۲-۱ نمونه خانه کیفیت ۵۶
شکل ۲-۲- چهار مرحله SQFD 77
۱-۱ مقدمه
در محیط پویا و پر تلاطم امروزی که رقابت حرف اول را میزند آن دسته از سازمانهایی موفق هستند که بتوانند با شناسایی نیازهای مشتریان و برآورده کردن خواسته های آنها از سایر رقبا در این بازار رقابتی پیشی گیرند. یکی از فلسفههای جدید بازاریابی به نام مشتریگرایی اینگونه بیان می کند که باید مشتری را مرکز توجه قرار داده و از دید مشتریان به مسائل نگاه کرد. امروزه همراه با تغییراتی که در زندگی ایجاد می شود خواسته ها و نیازهای بشر نیز دستخوش تغییر قرار میگیرند از این رو مدیران سازمانها باید به خوبی با تمام جنبه های این خواسته ها و نیازها آشنا شوند تا بتوانند محصولات و خدمات خود را به گونه ای ارائه دهند که باب تبع مشتریان باشند و بتوانند رضایت مشتری را که امروزه از اصطلاحات متداول در محیط میباشد را جلب کنند. در راستای جلب رضایت مشتری صنایع خدماتی در حال دگرگونی میباشند و مبتکران در این صنایع به دنبال راه حلهای جدید برای تأمین نیازهای مشتریان هستند که بتوانند با بهبود کالا و خدمات خود، نظر مشتری را به خود جلب کرده و سهم بیشتری از بازار را در اختیار بگیرند.از آنجاکه توزیع خدمات با کیفیت یک استراتژی مهم و اساسی در سازمانها است، اکنون بسیاری از سازمانها به این استراتژی پایبند بوده و آن را در رأس امور قرار دادهاند و اگر سازمانی نتواند انتظارات مشتریان خود را تأمین کند در این محیط رقابتی جایی نخواهد داشت و خود به خود از این گردونه حذف خواهد شد. نظام بانکی از اجزای مهم اقتصادی هر کشور است و مسئولیت سنگینی دارد و با وجود تنوع زیادی که در بانکها پدید آمده است مدیران این سازمانها به این امر واقفند که مشتری راضی وفادار است و به سوی موسسه خود باز میگردد اما مشتری ناراضی اینگونه نیست، پس میتوان اینگونه نتیجه گیری کرد که کیفیت خوب خدمات باعث ماندگاری مشتری، رضایت مشتری، جذب مشتری جدید، بهبود عملکرد مالی و سودآوری میشود و میتوان گفت که بین این عوامل رابطه قوی و آشکاری وجود دارد. همچنین میل مشتریان به استفاده از خدمات غیرحضوری ،الکترونیکی و سایر خدمات بانکی و همچنین صرفه جویی در وقت، مشتری را به سمت بانکهایی راهنمایی می کند که هر چه بیشتر و بهتر این خدمات را ارائه می دهند پس مدیران باید به خوبی خواسته ها و نیازهای مشتریان خود را شناسایی کنند و خدمات خود را در راستای مشتریمداری ارائه دهند. صحبت از اندازه گیری مفهومی همچون رضایتمندی مشتری، یادآور سخن ارزشمند لورد کلوین[۱] است. این دانشمند بزرگ بیان کرده است: “وقتی شما می توانید چیزی را اندازه بگیرید و آن را به صورت عددی توصیف نمایید، نمایانگر علم و دانش شما درباره آن است. ولی وقتی نمیتوانید چیزی را به صورت کمی توصیف کنید، دانش شما درباره آن ناکافی است. ممکن است شما درباره آن پدیده مقداری آگاهی داشته باشید اما به سختی میتوانید ادعا کنید که راجع به آن پدیده علم دارید” (یا کیان و کانجی، ۲۰۰۱). به هر حال هرگز نمی توان از این نکته چشم پوشید که محرک اصلی برای سازمانهای تجاری که به دنبال بهبودهای عمده در مسیر پیشرفت خویش هستند، همانا مشتریان آن سازمان میباشند.به بیان دیگر هیچ کسب و کاری بدون مشتری قادر به ادامه حیات نمی باشد. بنابراین بسیار حیاتی است تا هر مؤسسه تجاری، چارچوبی برای درک، تجزیه و تحلیل و ارزیابی وضعیت مشتریانش در اختیار داشته باشد (لوسکیو و مک دوگال[۲]، ۱۹۹۶). امروزه سیاست های راهبردی و تجاری بر حفظ و بهبود وفاداری و افزایش اعتماد مشتریان نسبت به سازمان متمرکز شده است، در حالی که پیش از این، تمرکز بر جذب مشتریان جدید، سیاست عمده سازمان بود. مهمترین علل چنین تغییراتی افزایش آگاهی و اطلاعات عمومی شرکت ها نسبت به پیامدهای مطلوب رضایت و وفاداری مشتریان است. شرکت هایی که از این طریق سهم بیشتری از مشتریان وفادار را به خود اختصاص داده اند، به واسطه علل متعددی از جمله نرخ خرید مجدد بالا، کاهش هزینه های تبلیغات به خاطر درگیر شدن مشتریان در تبلیغات دهان به دهان، کاهش تمایل برای تعویض و تغییر منبع خرید کالا و خدمات، میزان سودآوری سازمان را به مراتب افزایش دادهاند (کاتلر[۳] و همکاران، ۲۰۰۱). در سالهای اخیر، مطالب زیادی در زمینه کاربرد مدیریت کیفیت جامع (TQM) منتشر شده است. این امر در دهه گذشته، مورد توجه گسترده قرار گرفته است که نشان دهنده این موضوع است که سازمانهای صنعتی و خدماتی به فکر راهی برای رقابت و بالا بردن کارایی خود هستند. استفاده موفق از[۴]TQM در سازمانهای صنعتی و خدماتی نشان از مزیت بارز این شیوه برای رسیدن به یک حد مطلوب کیفیت از نظر مشتری است (رنجبران و همکاران ، ۱۳۸۱).در بازار رقابتی امروز، روشهایی میتوانند موفقیت سازمان را تضمین کنند که بتوانند خواسته های مشتریان را تشریح کرده و آنها را در طراحی محصول یا خدمت لحاظ کنند. مزیتهای رقابتی از تکنیکها و ابزارهای مختلفی استفاده می کنند که یکی از این تکنیکهای مدیریتی و کیفیتی که امکان تعامل بین بخشهای تولید، بازاریابی و فروش را فراهم کرده است تکنیک QFD میباشد.[۵]QFD یکی از روشهای مهندسی کیفیت است که میتوان از آن به عنوان ماشین مترجم «نیازمندیهای مشتریان» به «مشخصات فنی و مهندسی» نام برد و یا به عبارتی دیگر این تکنیک بازار و مشتریان محصول را شناسایی می کند و مورد بررسی و تحلیل قرار داده و ضمن شناسایی خواسته ها و نیازهای مشتریان ، سعی در لحاظ نمودن آنها در تمامی مراحل طراحی و تولید دارد. QFD در چند سال اخیر در بسیاری از سازمانهای تولیدی و خدماتی به نحو احسن به کار رفته و کارایی مثبت خود را به خوبی نشان داده است. در سالهای اخیر کشورهای آمریکا، ژاپن و اروپا، QFD را برای سازمانهای صنعتی و خدماتی خود به کار بردند و به نتایج مثبتی در زمینه مشتریمداری رسیده اند. لذا با توجه به اینکه بانک صادرات کرمان استراتژی مشتری مداری را به عنوان استراتژی خود انتخاب نموده است، در جهت افزایش میزان رضایت مشتریان به شناسایی آنها پرداخته تا بتواند اطلاعات جامعی از نیازها و خواسته های آنها به دست آورد و با بهره گرفتن از روش QFD این نیازها را به الزامات عملیات تبدیل کند و ضمن اجرای این روش میزان رضایت مشتریان از خدمات ارائه شده را نیز اندازه بگیرد. این فصل پس از بیان مسأله و اهمیت و اهداف تحقیق، به شرح سؤالات تحقیق می پردازد و در انتهای فصل کلید واژه و قلمرو تحقیق ذکر میگردد.
۱-۲ تعریف مسأله
مشتری مداری به عنوان زیربنای نظریه های مدیریت بازاریابی نوین شناسایی شده است (بریدی و کرونین[۶]، ۲۰۰۱). سازمانها مشتری مداری را در برنامه های خود بر اساس انتظارات و ترجیحات مشتریان سرلوحه خود قرار دادهاند و بر این اساس به دنبال ارضاء نیازها و آرزوهای مشتریان خود هستند (بریو و هندرسون[۷]، ۱۹۹۸). سازمانها به روشنی دریافتهاند که هزینه نگهداری مشتری فعلی خیلی کمتر از هزینه جذب یک مشتری جدید است (زعیری، ۲۰۰۰).تعاریف مختلفی از مشتری مداری ارائه شده است ولی اصل بنیادین همه آنها قرار دادن مشتری در کانون توجه استراتژیک سازمانهاست. به عبارت دیگر تمامی اقدامات و فعالیتهای سازمانی باید بر اساس خواست و نظر مشتری تعریف و انجام شود. همچنین مشتری مداری مبنای فرهنگ سازمانی است که حاصل آن افزایش رضایتمندی مشتری میباشد (نوانکوو[۸] ،۱۹۹۵). در طول دهه گذشته سازمانها – از هر نوع و اندازهای- سعی نموده اند تا به درک اهمیت رضایتمندی مشتری توجه بیشتری نمایند. بر اساس تحقیقات به عمل آمده رابطه قوی بین رضایتمندی مشتری به عنوان یکی از معیارهای موفقیت مطرح شده است. این سازمان ها به شدت بر روی بهبود فعالیتهایی که باعث افزایش رضایتمندی مشتری میگردند، سرمایه گذاری می کنند. سنجش رضایتمندی مشتری در رابطه با سنجش این موضوع است که مشتریان چگونه عملکرد شما را به عنوان عرضهکننده درک می کنند (هیل[۹]، ۱۹۹۶).سنجش رضایتمندی مشتری بازخوری عینی و معنی داری در رابطه با انتظارات و ترجیحات مشتری ارائه میدهد. همچنین سنجش رضایتمندی مشتری احساسی از میزان موفقیت را برای سازمان فراهم می آورد (مهلیس[۱۰] و همکاران ، ۲۰۰۱). به طور متوسط سالیانه بین ۱۰% تا ۳۰% از مشتریان سازمانها آن سازمان را ترک می کنند. این در حالی است که اغلب این سازمانها از اینکه چه مشتریانی را از دست دادهاند و اینکه این مشتریان را در چه زمان و چرا از دست دادهاند و همچنین از کاهش مقدار درآمد و سود سازمان به موجب این کاهش آگاهی ندارند. عدم رضایت مشتری یکی از مهمترین عوامل کاهش مشتریان میباشد. اما در مورد اینکه چه چیزی باعث این عدم رضایت می شود؟ تحقیقات زیادی انجام شده است و دلالت بر این موضوع دارد که شکاف بین انتظارات مشتریان از خدمات مورد انتظار و خدمات واقعی که آنها دریافت می کنند باعث این نارضایتی می شود (هیل، ۱۹۹۶). برنامه های سنجش رضایتمندی مشتری به دنبال پاسخگویی به چرایی نارضایتی مشتریان هستند. مهمترین مزایای سنجش رضایت مشتریان عبارتند از:
سنجش میزان رضایت مشتریان، احساسی از میزان موفقیت سازمان ارائه میدهد.
سنجش میزان رضایت مشتریان، معیاری برای تعیین استانداردهای سازمانی است.
سنجش میزان رضایت مشتریان، بازخوری عینی و معنیدار در رابطه با عملکرد سازمانی است.
سنجش میزان رضایت مشتریان، مشخص کننده این موضوع است که چه چیزهایی باید بهبود یابند.
چای به عنوان یک نوشیدنی تفننی گرم در شهرها جانشین قهوه شد اما علاوه بر قهوه که به نوبه خود یک ماده وارداتی بود در تمام مناطق ایران دم کرده گیاهان مختلف را به عنوان نوشیدنی گرم مصرف می کردند (همان، ص۱٠۳)
در ایران چای از جهت اعتقادی جایگاهی ندارد و محور اصلی هیچ رسم ایینی نیست اما به شکلهای گوناگون در رسم ها و مراسم و ایین ها مورد استفاده قرار می گیرد در مواردی هم وسیله بیان یا نمایش مفهوم معینی شده و به اصطلاح بصورت نشانه فرهنگی درامده است. چای هم در مراسم سوگواری و هم در مراسم جشن و شادی عام ترین و رایج ترین وسیله پذیرایی است. در دیلمان غنچه سفید چای را پیش صاحب مزرعه و باغ چای می برند و از او هدیه می گیرند در منطقه کلاچای و قاسم اباد برای این مفهوم اصطلاح نثار کردن را بکار می برند گل اول چای را نثار صاحب باغ می کنند. (همان، ص۱۳۵)
در منطقه لاهیجان و دیلم در دهه اول محرم حاجتمندان نذر می کنند و یک استکان از ظروف چای خوری روضه سرا را پنهانی بر می دارند و به خانه می اورند اگر حاجتشان براورده شود سال بعد یک دست استکان میخرند و به صاحب مجلس روضه می دهند و اگر نه همان استکان را به روضه برمی گردانند. (همان ۱۳۷۸-ص۱۳۶)
در بیشتر نقاط ایران رسم است که عروس در مجلس خواستگاری با چای از مهمانان پذیرایی می کند تا خواستگاران هنر او را در پذیرایی ببینند به این ترتیب مهارت در پذیرایی با چای معیار سنجش تربیت و خانه داری دختر شده است. در پاره ای روستاهای گیلان شرقی اکر خانواده دختر با خواستگار موافق نباشند برای هریک از کسانی که به خواستگاری امده اند دوتا چای یکجا می گدارند به این معنا که در فاصله دوتا چای که برای پذیرایی معمول است فرصتی برای گفتگو باقی نماند (همان، ص۱۳۷) . در شهر و روستاهای گیلان شرقی بعد از مراسم عقد چای پز (مسئول چای دهی مجلس) برای داماد چای دورنگ می اورد و داماد مبلغی پول در نعلبکی می گذارد. (همان، ص۱۳۹) کشت چای در کنار شالی زارهای گیلان و مازندران رواج یافت و ترانههایی که هنگام برداشت دسته جمعی و بصورت همگروه خوانده می شود از فرهنگ شالی کاری به چای انتقال یافته است. بطور کلی ترانه خوانی هنگام کار بیشتر در کارهایی که صورت دسته جمعی دارند معمول است به همین لحاظ چای تنها در مرحله کار جمعی برگ چینی رسم ترانه خوانی هم اوارا از فرهنگ شالی کاری گرفته است
چقدر چایی چینم زمبیل پورابو
نبم افتو دیمه تا کمرابو
موباشر جان بی شیم ناهار دیرابو
می برار نیدم می دل پورابو. . . (همان، ص۱۴۳)
در ایران شربت نوشابه شادی هاست و قهوه در سوگواری ها مصرف دارد اما چای در همه گونه مجالس و در همه جا بکار میرود عمومی ترین و ساده ترین وسیله پذیرایی است در گرمای تابستان و سرمای زمستان با یک چای داغ خستگی را از تن می زدایند. برای راننده بیابان قمقمه چای همراه نیمه شب های راه های دراز است در خانه ودر قهوه خانه مهمان به یک پیاله چای به عنوان حداقل پذیرایی دعوت می شود در دکان و کارگاه و اداره و هرجای دیگر که محل کار باشد نیز چنین است در قهوه خانه های بین راه ها اول چای پیش مسافران میگذارند بیشتر مردم صبحانه شان با یک چای شیرین همراه است و در بیشتر خانواده ها پیش از نهار و شام و پس از ان بساط چای دایر است غروب های ماه رمضان نیز قلقل سماور صدای اشنای کنار سفره های افطار است. (همان، ص۱۵۷)
۴-۱۳-نمایی از گیاه چای
۴-۸-دمنوش ها
چای، نام گیاهی است که دارای برگ های سبز و خرم و دندانه دار می باشد. دانه های این گیاه کاشته میشود و نهال های دو. ساله ریشه دار آرا نشا می کنند و از سال چهارم، بهره برداری از آن را آغاز می نمایند. برگ های این گیاه بصورت های مختلف فرآوری می شود و موردمصرف قرار می گیرد. این گیاه نخستین بار حدود پنج هزار سال پیش در سرزمین چین شناخته شد و طی سه قرن گذشته به عنوان نوشیدنی غالب، در کلیه کشور های جهان استفاده گردید. هلندی ها در سده هفدهم، چای را از چین به اروپا بردند و در قرن هجدهم میلادی، کم کم چای به عنوان نوشیدنی غالب، مرسوم شد و این روش در سایر نقاط جهان اشاعه یافت. تا پیش از این امر، در نقاط مختلف دنیا، دمنوش گیاهان مختلف به منظور رفع خستگی، درمان و نیز تغییر ذائقه استفاده می گردید اما پس از رواج چای، استفاده از دمنوش های دیگر به تندریج به فراموشی سپرده شد و مردم از منافع سرشار آن محروم شدند و این امر تا جایی پیش رفت که واژه چای به عنوان جایگزینی برای معرفی کلیه دمنوش ها مورد استفاده قرار گرفت، مثل، چای گا گاوزبان (فهیمی مهدی، ۱۳۹٠، ص ۱۷).
درواقع، استفاده از گیاهان دارویی و فراورده های آن از سابقه ای به قدمت عمر بشر برخوردار است. طبق اسناد موجود، استفاده از گیاهان در تامین سلامت و پیش گیری از بیماری در بسیاری از تمدن های جهان از جمله مصر، یونان، چین، هند و ایران مرسوم بوده است. در ایران استفاده از گیاهان دارویی به صورت های مختلف و از جمله دمنوش، سابقه ای بسیار کهن دارد، تا جایی که در دوران باستان و در مکتب زرتشت یا مزدیسنا، استفاده از گیاهان در درمان بیماری ها چنان مرسوم بود که به پزشکی در این راستا کمک می کرد، (ارور پزشک) می گفتند. ارور پزشک طبیبی بود که به کمک عصاره گیاهان و فراورده های آن، بیماری ها را درمان میکرد، او کسی بود که روش درمانی اش به کمک شیره گیاهان و دمنوش های گیاهی انجام می شد. استفاده از این دمنوش ها تا ۱۵٠ سال پیش در ایران رایج و مرسوم بود اما با رواج مصرف چای در ایران، استفاده از دمنوش هایی که روزی جزء لاینفک زندگی مردم بود، به صورت محسوس کم شد. از اوایل قرن نوزدهم میلادی و با پیشرفت روش تجزیه مواد، متخصصان امر، شروع به خالص سازی و شناخت اجزای موثره گیاهان کرده و از طریق علمی به اثبات تاثیر گیاهان در سلامت بشر پرداختند. در سال های بعد، با گسترش شناخت مردم درباره مضرات داروهای شیمیایی و مشاهده فجایع دارویی در کل دنیا، دوباره پیوند و ارتباط بین انسان و طبیعت برقرار شد و گیاهان دارویی جای خود را به داروهای شیمیایی داد. اخیرا سازمان بهداشت جهانی (WHO) اعلام کرده است که در حدود ۸٠ درصد از مردم در سراسر دنیا (چهار میلیارد نفر) به نوعی از طب گیاهی و فراورده های آن در سطح اولیه بهداشتی _ درمانی استفاده می کنند. یکی از رایج ترین این فرآوردههای گیاهی دمنوش ها (دم کرده ها) هستند. منظور از دمنوش ها، آن دسته از گیاهان دارویی هستند که به صورت دم کرده و یا جوشانده ؛مورد استفاده قرار می گیرند. در ادامه، تعدادی از این دم نوش ها بیان شده و خواص درمانی هر کدام به همراه نحوه تهیه و مصرف آن ها ذکر گردیده است. (فهیمی، ۱۳۹٠، ص ۱۸) .
-دمنوش چای سبز:
گیاه چای، بوته ای است همیشه سبز که در طبیعت ارتفاع آن تا ۲ متر هم می رسد. قسمت اصلی مورد استفده بوته چای، برگ آن است که به صورت های مختلف تبدیل به انواع چای می شود. در مجموع سه نوع چای وجود دارد: چای سیاه، چای سبز و چای اولانگ (نوعی چای چینی) . در واقع این سه نوع چای از یک گیاه است اما اختلاف آنها در نحوه فرآوری و عمل آوردن آنهاست. در صورتی که برگ تازه چای را به سرعت خشک کنند، چای سبز به دست می آید. در این شرایط اجازه تخمیر به برگ چای داده نمی شود. اما در صورتی که برگ چای را تخمیر نمایند و سپس آن را خشک کنند، چای سیاه به دست می آید. در صورتی که برگ تازه چای به صورت ناقص تخمیر شود، چای اولونگ به دست می آید. این گونه چای در ایران و بسیاری از نقاط دنیا تولید نمی شود ولی در کشور چین تولید می شود. شایان ذکر است که علاوه بر شکل، رنگ و مزه، این سه نوع چای در مواد و آثار نیز با یک دیگر متفاوت می باشند. گیاه چای در نقاط بسیاری از جهان از جمله هندوستان، چین، سریلانکه، ژاپن، ایران و نواحی دیگر پرورش می یابد. مزیت چای سبز بر چای های دیگر این است که کمتر تحت تاثیر فرایند قرار گرفته و ترکیبات موجود در آن پایدار باقی مانده است. چای سبز به عنوان یک ترکیب ضد سرطان و آنتی اکسیدان شناخته شده است. تحقیقات نشان می دهد که نوشیدن مرتب چای سبز می تواند در پیش گیری و درمان بیماری های لاعلاجی مثل سرطان بسیار موثر باشد. بسیاری از خواص چای سبز مربوط به ماده ای به نام کاتچین است که فعالیت آنتی اکسیدانی آن بسیار بالاست و نسبت به آنتی اکسیدانهای معروفی چون ویتامین C و E بسیار قوی تر عمل می کند. (فهیمی، ۱۳۹٠، ص ۶۴)
-دمنوش چای کوهی:
چای کوهی به مقدار زیاد در آمریکا و اروپا پرورش می یابد و معمولا به صورت خودرو در میان مزارع گندم و ذرت یافت می شود. چای کوهی گیاهی است با ارتفاع تقریبا نیم متر که برگ های آن به صورت جفت به ساقه چسبیده است و در آنها صد ها نقطه شفاف که شبیه سوراخ است، دیده می شود. در این نقاط شفاف، غده هایی مملو از مایع قرمز رنگ وجود دارد. گل های چای کوهی به رنگ سفید یا زرد می باشد که در بالای ساقه به صورت مجتمع به چشم می خورد. این گل ها کمی معطر و دارای بوی مخصوص می باشند و میوه چای کوهی به شکا کپسول است. این گیاه در تمام مزارع و کوهستان های ایران یافت می شود. ابن سینا دانشمند بزرگ ایرانی، این گیاه را هوفاریقون نام گذاری کرد و آن را برای درمان سردرد، درد سیاتیک، نقرس، سوختگی و التیام زخم ها و تنظیم عادت ماهانه خانم ها و تعدادی دیگر از بیماری ها به کار می برد. جالب است بدانید، روغن چای کوهی برای مدت سه قرن در انگلیس تنها داروی درمان زخم بود. در اروپا نانوایی ها این گیاه را خوب می شناسند، زیرا کمی از آن را به آب اضافه می کنند تا نان را بهتر و خوش طعم تر کند. (فهیمی، ۱۳۹٠، ص ۶۸) .
-دمنوش چلتوک برنج:
برنج گیاهی است یک ساله که ارتفاع آن تا یک و نیم متر می رسد و در مناطق گرم و مرطوب و پر آب میروید. ساقه آن راست و برگ های آن بزرگ و نوک تیز است. هر ساله دارای چندین سنبله است که دانه های برنج بر روی این سنبله ها قرار دارند. دانه برنج در ابتدای امر در پوسته ای به نام چلتوک یا شلتوک قرار دارد که پس از درو از طریق کوبیدن از آن جدا می شود. این چلتوک در واقع همان سبوس برنج است که منبه ویتامینها و مواد معدنی است اما از برنج جدا می شود. چلتوک برنج، سرشار از پروتئین و مواد معدنی نظیر فسفر، پتاسیم، منیزیم، سیلیس و ویتامین های گروه B وE می باشد. برنج یکی از غذاهای اصلی مردم آسیاست و به مقادیر زیاد در چین، هندوستان، ژاپن، تایلند، فیلیپین و ایران کشت می گردد. در ژاپن، مدت ها از سبوس برنج برای مصارف آرایشی و بهداشتی استفاده می شد. زیرا سبوس برنج رطوبت را در خود حفظ می کند و پوست را روشن می نماید و دارای اثر صاف کنندگی پوست است. (فهیمی، ۱۳۹٠، ص ۷۲) .
-دمنوش رازیانه:
رازیانه گیاهی است معطر، علفی و دوساله که ارتفاع آن تا دومتر هم می رسد. ساقه آن دارای شیار های هم ردیف و موازی است و برگ های آن متناوب با بریدگی های عمیق و نخی شکل می باشد. گل های رازیانه زرد و به صورت خوشه در انتهای ساقه ظاهر می شود. رازیانه در مناطق مدیترانه ای به خوبی رشد می کند و در ایران در مناطق شمالی کشور در دامنه های کوه های البرز به طور خودرو رشد می کند. میوه های خشک و رسیده رازیانه که بخش دارویی گیاه محسوب می شود به صورت دو فندقه به هم پیوسته هستند. میوه ها را قبل از رسیدن کامل هنگامی که به حد کافی سفت شد و به رنگ خاکستری مایل به سبز در آمدند، برداشت مینمایند. رازیانه حاوی مقادیر فراوان ویتامین، مواد معدنی و فیبر است. منگنز، پتاسیم، منیزیم، کلسیم، آهن، ویتامین C و B3 از این موارد می باشند. (فهیمی، ۱۳۹٠، ص ۸۲) .
-دمنوش بهار نارنج:
نارنج، گیاهی است درختی به ارتفاع حداکثر پنج متر که شکوفه های آن را بهار نارنج می نامند. این درخت حالت همیشه سبز دارد. بهار نارنج در حات تازه، دارای بوی عطر و طعمی پسندیده می باشد که پس از خشک شدن بوی آن ضعیف می گردد. بهار نارنج، سفید رنگ است و دارای پنج کاسبرگ، پنج گلبرگ گوشتی و بیست پرچم می باشد. برای مصرف داروئی، بهارنارنج را به حالت غنچه ناشکفته هنگام صبح پس از آن که ذرات شبنم خشک گردید از درخت می چینند و سپس به سرعت در تاریکی خشک می کنند. (فهیمی، ۱۳۹٠، ۴۷) .
-دمنوش جعفری:
جعفری گیاهی علفی، معطر و دو ساله است که ارتفاع آن به ۷٠سانتی متر هم می رسد. برگ های جعفری، شفاف به رنگ سبز تیره، دارای بریدگی هایی لوزی یا مثلث شکل به تقسیمات فرعی است. ریشه جعفری، نازک ولی محکم است. جعفری اگر چه مانند دیگر سبزی ها از ویتامین های مختلف و همچنین املاح و مواد معدنی مفید است ولی به لحاظ آهن، ویتامین های A و C ، فسفر، پتاسیم، کلسیم و ید منبعی غنی به حساب میآید. طوری که به عنوان مثال مقدار ویتامین C موجود در آن از تمام سبزی ها و میوه ها بیشتر است. رویش گاه اصلی این گیاه مناطق مدیترانه است یعنی به آب و هوای معتدل و خنک نیاز دارد و در اکثر نقاط ایران پرورش می یابد. از برگ و تخم جعفری به وسیله تقطیر بخار آب، اسانسی گرفته می شود که بسیار معطر است و در صنایع غذایی به کار برده می شود. دانه، برگ و ریشه جعفری استفاده داروئی دارد.
-دمنوش ریحان:
ریحان نام گیاه غلفی و یک ساله از تیره نعناعیان است که آن را شاسپرهم، شاه اسپرغم و (سبزی سلطنتی) نیز گفته اند. ارتفاع ساقه های آن تا ۶٠ سانتی متر می رسد و برگ های معطرش را به عنوان سبزی خوردن استفاده می کنند. ریحان، در دو نوع سبز و بنفش می روید. برگ های آن به صورت منتقابل بیضوی و نوک تیز می باشد. گل های آن معطر و کوچک به رنگ های سفید، قرمز و گاهی بنفش مشاهده می شود. تخم آن سیاه و ریز است. برگ ریحان و سرشاخه های جوان آن به مصرف تغذیه می رسد. ریحان در طول رویش به هوای گرم و تابش نور کافی نیاز دارد. این گیاه، به سرما بسیار حساس است. در طول رویش به آب کافی نیاز دارد. ریحان سرشار از ویتامین A و K، آهن، کلسیم و دیگر مواد مغذی است. برگ و تخم آن دارای اثرات درمانی است.
-دمنوش گزنه:
گزنه گیاهی است علفی و چند ساله که ساقه آن راست و چهار گوش می باشد و برگ های آن پوشیده از کرک های گزنه ای است و به طور قائم تا ارتفاع یک متر بالا می رود. ای گیاه در باغ ها و نقاط مرطوب به حالت خودرو می روید. ریشه این گیاه، خزنده است و در ناحیه ای که سبز می شود کم کم تمام منطقه را فرا می گیرد. برگ های گزنه بیضی و نوک تیز و گل های ان سبز روشن و یا زرد می باشد. ساقه این گیاه را پرز ها و تارهای مخروطی شکل پوشانده که در صورت لمس کردن ساقه به دست می چسبد و پوست را می گزد و تولید خارش و سوزش می کند و شاید به همین دلیل آن را گزنه نامیده اند. تخم آن نرم یا ریز، تیره رنگ و مانند تخم کتان است. قسمت مورد استفاده این گیاه، ریشه، شیره، برگ های تازه و دانه آن است. گزنه گیاهی است که قدمتی بسیار دیرینه دارد و مردم قرون ما قبل میلاد مسیح نیز از آن برای تغذیه استفاده می کردند و از خواص درمانی آن اطلاع داشتند. جالینوس حکیم که در قرن دوم میلادی زندگی می کرد آن را برای رفع سرماخوردگی و بیماری دستگاه تنفسی به کار می برد.
-دمنوش گشنیز:
گشنیز گیاهی است علفی و یک ساله، به رنگ سبز که ارتفاع آن تا ۸٠ سانتی متر نیز می رسد. برگ های آن به دو شکل ظاهر می شود، آنهایی که در قاعده ساقه وجود دارد به شکل دندانه دار و دیگری در طول ساقه که باریک و نخی شکل می باشند. گشنیز از لحاظ شکل ظاهری شباهت زیادی با جعفری دارد. قسمت مورد استفاده این گیاه، ساقه، برگ و میوه آن است. میوه گشنیز گرد و به رنگ زرد می باشد. گشنیز بومی مناق مختلف ایران است و در جنوب غرب آسیا و شمال آفریقا نیز کشت می شود و جزء سبزی جات خوردنی است. این گیاه سرشار از ویتامین ها به ویژه ویتامین A و Cاست. (فهیمی، ۱۳۹٠، ص ۱۱۵)
-دمنوش گلپر:
گلپر به رده گیاهان چتری تعلق دارد، گل های آن مایل به سبز است و هنگامی که ساقه های این گیاه را میشکنید، قطرات کوچکی از مواد قندی از آن ترشح می شود. گلپر دارای ساقه هایی ستبر و بسیار کرک دار است. برگ های آن مرکب و گل آذین چتری آن متشکل از گل هایی ریز و سفید و یک نواخت است. گیاه گلپر غالبا در زمین های زراعتی بایر می روید و از بهار تا پاییز گل می دهد. میوه های آن گرد و مانند عدس پهن شده اند. پرندگان کوچک این دانه ها را دوست دارند و از آن تغذیه می کنند. گیاه گلپر گیاهی است دو ساله و برخی مواقع بنا به شرایط اقلیمی محل رویش آن چند ساله است. نام لاتین آن هراکلیوم گویای این نکته ایت که در افسانه ها، گیاهی است که به هرکول تقدیم شده است و این معنی برای بیان نیرو و خواص این گیاه است. برگ های گلپر باید در فصل تابستان یعنی موقعی که کاملا رسیده اند ولی حشرات آن را آلوده نکرده اند چیده شود. ریشه آن را همیشه می توان کند و مورد استفاده قرار داد. با وجود این توصیه می شود آن را در فصل پاییز بچینند، زیرا اجزای گیاه، مواد موثر دارو را در این موقع سال بیش از هر زمان دیگری دارا است. (فهیمی، ۱۳۹٠، ص ۱۱۸)
-دمنوش گل گاوزبان:
گاوزبان، گیاهی علفی و یکساله است که ارتفاع ساقه آن تا ۶٠ سانتی متر می رسد. ساقه آن شیار دار و خاردار است اما از شاخه های تو خالی و آبدار برخوردار می باشد. برگ های این گیاه ساده و پوشیده از تارهای خشن است. گل های آن به رنگ آبی، سفید و بنفش می باشد. گل، برگ و سرشاخه های گل دار این گیاه به مصارف داروئی می رسد. گل گاوزبان و برگ های آن دارای لعاب فراوان می باشد و به سبب ویژگی شفا دهندهاش از دیرباز در همه جهان مورد مصرف قرار می گرفته است. این گیاه از دیرباز در ایران کشت می شده و مورد استفاده قرار می گرفته است. انتخاب نام گاوزبان توسط ایرانیان برای این گیاه که شبیه زبان گاو است نشان از آشنایی دیرینه آنها با این گیاه دارد. گیاه مورد بحث به دلیل تاثیر معجزه آسای آن، در فرانسه شکوفه آبی تندرستی نامیده می شود. (فهیمی، ۱۳۹٠، ص ۱۲۸)
-دمنوش نعناع:
نعناع گیاهی است علفی و چند ساله که علاوه بر ساقه زیر زمینی که گیاه را در خاک مستقر می سازد، دارای ساقه هوایی نیز هست. از محل گره های ساقه که در تماس با زمین است، ریشه هایی خارج می شود که ساقههای جدید را درست می کنند، بنابراین، اگر شما فقط یک ساقه نعناع در باغچه خود بکارید بزودی تمام باغچه شما پر از نعناع می شود. برگ های نعناع بیضی شکل، نوک تیز و دندانه دار می باشد. گل های آن بسته به نوع نعناع ممکن است، قرمز، ارغوانی یا سفید باشد. نعناع در مناطق معتدل و آفتاب گیر به خوبی رشد میکند. نعناع از زمان های قدیم به عنوان یک گیاه معطر. اشتها آور برای ناراحتی های دستگاه گوارش به کار رفته است. در قرون وسطی از نعناع برای التیام زخم ها و تسکین دردگزیدگی زنبور و سگ ها استفاده می شد. نعناعی که به عنوان سبزی خوردن استفاده می کنیم با نعناعی که به صورت خودرو در کوه می روید متفاوت است. البته از نظر شکل ظاهری، بو، طعم و مزه، تقریبا شبیه به هم هستند، ولی از نظر اثرات درمانی، نعناع کوهی قوی تر است. در واقع هر چه ارتفاع منطقه بیش تر باشد، میزان اسانس و قدرت آن بیشتر است. (فهیمی، ۱۳۹٠، ص ۱۴۴)
۴-۹-طب گیاهی
براساس شواهد و مدارکی که از تمدن های ایران یونان مصر چین هند و اقوام و ملل دیگر به جای مانده است. گیاهان از هزاران سال گذشته به عنوان دارو مورد استفاده قرار می گرفتند. اما قدمت تولید اولین ماده شیمیایی فقط ۱۵۴سال پیش میرسد. گرچه امروز گیاهان دارویی به تعدادی از گیاهان یا خواص دارویی معین اطلاق می شود. ولی در بسیاری از مکاتب طبی از جمله چین بسیاری از گیاهان خوراکی با مزاج های مختلف به عنوان دارو مورد استفاده قرار می گیرند. حکیم فرزانه شاعر بزرگوار ایران نظامی گنجوی حدود هشتصد سال پیش چه شیوا فرمود:
نروید بر زمین هرگز گیاهی که ننوشته بر برگش دوایی
واین همان نتیجهی تحقیقات قرن ۲۱ علوم شیمی گیاهشناسی داروسازی است که: هیچ گیاهی بدون ماده موثرنیست. امروز شاهدیم که بسیاری از گیاهان معمولی خوراکی زینتی سمی انگلی هرز مزارع وبسیاری از خارها که به نظر زاید و بی فایده حاوی مواد بسیار ارزشمندی می باشند. تعابیر و تعاریف طب گیاهی در مکاتب مختلف متفاوت است. بدین معنی که یک گیاه را می توان به اشکال مختلف مصرف ویا به دارو تبدیل کرد.
سوال این جاست که کدام یک از حالات گیاه {گیاه تازه ـ خشک ـ دم کرده ـ جوشانده ـ عصاره ـ مجموع مواد} می تواند جنبه دارویی داشته باشد؟
آیا اگر ماده ای مانند مرفین از تریاک استخراج شود و به صورت سولفات مرفین تزریقی در اید داروی گیاهی است؟
آیا اگر از گیاهان فقط گلوکزیدهای ان استخراج شود و به صورت قرص و یا قطره در آید جز داروهای گیاهی محسوب می شود؟
آیا داروهایی که به وسیله تکنولوژی مانند کشت سلولی و یا نانو تکنولوژی از گیاهان تولید می شوند داروی گیاهی هستند پاسخ این سوال را باید در تئوری و اصول طب گیاهی مکاتب مختلف جستجو کرد. مسلماً بعضی از این نوع داروها باوجود منشا گیاهی جز داروهای گیاهی محسوب نمی شوند و نوع درمان با آنها درمان به روش طب گیاهی نیست. شاید بتوان گفت طب گیاهی نوعی درمان با متابو لیت های گیاهی است که نمی توان آنرا با روش های دیگر مقایسه کرد مهمترین نکته ای که در این مورد نادیده گرفته می شود ارتباط مواد موجود در گیاهان با یکدیگر است. در گیاهان مجموع مواد با یکدیگر ارتباط بسیار پیچیده ای دارند که هنوز بشر به اسرار آنها دست نیافته است واین پدیده ی عجیب را نمی توان با مواد خالص سنتزی در دارو های مربوطه که اصولاً یک یا دو ماده بیشتر ندارند مقایسه نمود. عدم مقایسه ی این دو گروه دارو باعث مخالفت ها یی در مورد طب گیاهی آل پاتی می شود. برای روشن شدن مطالب مذکور به چند نمونه اشاره می شود: از بین رفتن عوارض جانبی بعضی از مواد همراه در گیاهان: بهترین چای است.
چای بیش از ۵ هزار سال است که مورد استفاده ی بشر می باشد و در حال حاضر یکی از پرمصرف ترین گیاهان جهان می باشد. درمورد استفاده ی متعادل چای {حداقل ۵ لیوان در روز که میزان کافئین آن کمتر از یک گرم است} هیچ گونه عارضه ای گزارش نشده است درحالی که اگر کافئین موجود در همین مقدار چای را خالص کرده و مرتب مصرف کنیم دارای عارضه خواهد بود در اینجا نقش صد ها ماده دیگر در چای که از عوارض کافئین جلوگیری می کند کاملاً روشن است. بنابراین نمی توانیم اثرات یا عوارض مواد خالص گیاهی را با عصاره های آنها مقایسه چراکه مواد خالص شده گیاهی شبیه مواد سنتز شده {مصنوعی} خواهند بود. اثرات آنتاگونیستی و سینرژیستی مواد مختلف در گیاهان و مقایسه آنها با مواد خالص: در سال ۱۹۹۳دو دانشمند به نامهای موری و کوبودر تحقیقی اثرات سینرژیستی ترکیبات اسانس و ایندول چای را در کاهش کرم خوردگی دندان به خوبی نشان دادند. آنها ثابت کردند در صورتی که دو سس کوئی تر پن دلتا کادی نن وبتاکلریو را باهم مخلوط کنند به همراه ایندول اثر آنها دو برابر می شود. همچنین نشان دادند که مخلوطی از ۲۵ میکرو گرم بر میلی لیتر دلتا کادی نن و ۴٠٠ میکرو گرم بر میلی متر ایندول می تواند به طور قابل ملاحظه ای رشد میکروبها را کاهش دهد. اما مخلوط این اجسام در گیاه اثر ضد میکروبی آن را نسبت به حالت جدا صد بار افزایش میدهد. این گیاه به تفنگی تشبیه شده است که گلوله های جادویی پرتاب می کند. در این تحقیق یکی از نکات تاریک ولی اعجاب انگیز قدرت الهی در گیاهان آشکار شده است. تعداد زیادی ماده با غلظت بسیار کم در گیاه جمع می شوند و با مقادیر متفاوتی که وجود دارند یکدیگر را تقویت می کنند. گفتنی است که تا کنون بیش از ۳۳٠ ماده ار اسانس چای شناسایی شده که بعضی از آنها در حد ده هزارم درصد در مجموعه شرکت دارند ولی حتی با این سهم ناچیز مسلماً دارای اثرات و مکانیسم های مهمی هستند.
کل
۲۸
۸۱۸/۰
چنانکه می دانیم مقدار آلفای کرونباخ بین صفر تا یک متغیر است . هر چه این مقدار به یک نزدیکتر باشد قابلیت اعتماد مقیاس هم بیشتر است( گودرزی ۱۳۸۸ ، ۳۳ )
نا تالی ( ۱۹۷۸) اشاره می کند ،ساختارهایی دارای پایایی هستند که آلفای کرونباخ آن ها ۰,۷ یا بیشتر باشد. در این تحقیق پایایی عوامل مورد نظر و پرسشنامه های مورد استفاده از طریق نرم افزار spssو به روش آلفای کرونباخ مورد تایید قرار خواهد گرفت و در صورت نیاز اصلاحات احتمالی مورد نیاز با توجه به نتایج آماری بدست آمده و با مشورت متخصصین امر و نیز اساتید راهنما و مشاور اعمال خواهد شد.
۳-۱۳ -شیوه های تجزیه و تحلیل یافته ها در پژوهش
برای تجزیه و تحلیل داده ها از شاخص های آمار توصیفی و آمار استنباطی با روشهای مدلیابی معادلات ساختاری Amos و بویژه تحلیل عاملی تأییدی، استفاده شده است. جهت شناخت میزان و شدت رابط بین متغیرها از روش همبستگی پیرسون استفاده شده است.
نرم افزار آموس Amosیک محصول نرم افزاری است که به منظور برآورد و آزمون مدلهای معادلات ساختاری طراحی شده است. این نرم افزار با بهره گرفتن از همبستگی و کوواریانس بین متغیرهای اندازه گیری شده، میتواند مقادیر بارهای عاملی، واریانسها و خطاهای متغیرهای مکنون را
برآورد یا استنباط کند، و از آن میتوان برای اجرای تحلیل عاملی اکتشافی، تحلیل عاملی مرتبه دوم، تحلیل عاملی تاییدی و همچنین تحلیل مسیر(مدل یابی علّی با متغیرهای مکنون) استفاده کرد. هر گاه در یک تحقیق تعداد نسبتا زیادی متغیر وجود داشته باشد، یافتن رابطهها و یا به عبارت دیگر همبستگی بین این متغیرها به روشهای معمولی بسیار مشگل و گاه ناممکن میباشد.
روش تحلیل عاملی برای رفع این مشکل بوجود آمده است و بر مبنای آن متغیرها به گونه ای دستهبندی میشوند که در نهایت به دو یا چند عامل که همان مجموعه متغیرها هستند محدود میگردند، به عبارت دیگر متغیرهای مورد استفاده در تحقیق بر اساس صفات مشترک شان به دو یا چند دسته محدود شده و این دستهها را عامل مینامیم. پس از آن روابط بین عامل ها بدست آمده و در هر عامل نیز روابط بین متغیرهای آن محاسبه شده و در نهایت هدف اصلی تحقیق که روابط بین متغیرهای تحقیق است محاسبه میشوند. بنابراین هر عامل را میتوان متغیری ساختگی یا فرضی در نظر گرفت که از ترکیب چند متغیر که از وجوهی به هم شباهت دارند، ساخته شده است. از طرف دیگر روش تحلیل عاملی به عنوان ابزاری برای کشف میزان ممکن کاهش داده ها به کار میرود(تحلیل عاملی اکتشافی) و یا تایید فرضهایی که در مورد رابطه بین عاملها وجود دارد(تحلیل عاملی تأییدی).
۳-۹-۱ - آزمونهای برازندگی
در طی دهه گذشته برای مدلهای معادلات ساختاری شاخص های برازندگی متعددی ارائه شده است. با آنکه انواع گوناگون این شاخص ها پیوسته در حال توسعه و تکامل هستند ولی شاخص بهینهای که توافق همگانی برآن باشد وجود ندارد. به طور کلی شاخص های برازش مدل در سه دسته اصلی برازش مدل، تطبیق مدل و اقتصاد مدل قرار می گیرند. در این نوشتار به معرفی اجمالی این شاخص ها می پردازیم.
الف - تعیین برازش مدل (پارامترها)
گاه حتی اگر معیار برازش کلی مدل بیانگر ساختاری قابل قبول باشد، برآورد پارامترهای منفرد در یک مدل می تواند فاقد معنا و مغهوم باشد. بنابراین تفسیر پارامترها در تحلیل هر مدل موضوعی با اهمیت است. در این باره گام های چهارگانه زیر پیشنهاد می شود :
۱- بررسی کنید که آیا برآورد پارامترها دارای علامت مورد انتظار هستند یا خیر ؟
۲- بررسی کنید که آیا برآورد پارامترها در دامنه تغییرات مورد نظر واقع می شوند یا خیر ؟
۳- براورد پارامترها را برای تعیین معناداری آماری آن ها بررسی کنید.
۴- عدم تفاوت سنجش بین گروهی را بوسیله برابر قرار دادن پارامترها (قیدها) در گروه های مختلف آزمون کنید و سپس مقایسه های نسبی را بین برآورد پارامترها انجام دهید.
بررسی برآورد پارامترهای اولیه نیز می تواند به تعیین نقص در مدل یا مدل بد تدوین شده کمک کند. در این مورد برآورد اولیه پارامترها به عنوان مقادیر اولیه مورد استفاده قرار می گیرند. به عنوان مثال در LISREL برآورد های اولیه حداقل مربعات دو مرحله با مقادیر آغازین تعریف شده توسط محقق جایگزین می شوند.
در مسیر برآورد پارامترها با مشکلات بسیاری ممکن است روبه رو شویم. گاه برآورد پارامترها مقادیر غیرممکنی را می گیرند، به عنوان مثال در مواردی که همبستگی بین متغیرها از عدد یک فراتر می رود چنین مشکلی پیش می آید. گاهی نیز مقادیر واریانس منفی بدست می آید. علاوه براین ها داده های دورافتاده نیز می توانند برآورد پارامترها را تحت تأثیر قرار دهند. استفاده از حجم نمونه به اندازه کافی بزرگ و معرف های چندگانه برای هر متغیر پنهان، به عنوان راهکارهایی برای رسیدن به برآوردهای پایدار پارامترها پیشنهاد شده اند.
پس از آنکه این موضوعات مورد توجه قرار گرفتند تفسیر شاخص های اصلاح (آزمون های لاگرانژ و والد) و تغییرات بعدی در شاخص های برازش مدل می تواند آغاز شود. اعتبار مدل براساس دو نیمه کردن نمونه مورد مطالعه و یا بررسی یک نمونه مستقل دیگر هنگامی که به مدل قابل قبول دست می یابیم، همواره باید مورد توجه باشد تا از پایداری برآورد پارامترها و اعتبار مدل اطمینان یابیم. علاوه براین ها خودگردان سازی نیز یک روش باز نمونه گیری را با بهره گرفتن از یک نمونه منفرد به کار می گیرد تا کارآمدی و دقت برآوردهای نمونه ای را آزمون کند.
آزمون های معناداری پارامترهای برآورد شده :
آزمون های معناداری پارامترهای برآورد شده برای مدل های آشیان شده، شامل آزمون های نسبت درستنمایی(LR)، مضرب لاگرانژ(LM) و والد می باشد. پیش از آشنایی با هریک از این آزمون ها بایستی مفهوم مدل های آشیان شده را بیان نماییم. در یک مدل آشیان شده، یک ماتریس واریانس-کواریانس نمونه ای برای مدل اولیه با یک مدل مقید که در آن برآورد یک پارامتر برابر صفر قرار داده شده است مقایسه می شود. این روش با آزمون مدل های کامل در رگرسیون چندگانه قابل قیاس است. در مدل سازی معادله ساختاری هدف تعیین معناداری تغییرات آماره کای دو برای مدل کامل است. در روش های برآورد حداقل مربعات تعمیم یافته، حداکثر درستنمایی و حداقل مربعات وزنی، این موضوع شامل تعیین معناداری آماره .
کای دو با یک درجه آزادی برای برآورد یک پارامتر منفرد است. بنابراین باید مقدار کاهش آماره کای دو برابر یا بیش از مقدار شاخص اصلاح برای برآورد پارامتری باشد که برابر صفر قرار داده شده است.
آزمون نسبت درست نمایی بین مدل های جایگزین برای بررسی تفاوت در مقادیر آماره کای دو بین مدل اولیه (کامل) و مدل مقید (اصلاح شده) در جایی که برآورد پارامتر برابر صفر قرار داده شده است امکان پذیر است. آمون نسبت درستنمایی براساس رابطه زیر محاسبه می شود :
آزمون مضرب لاگرانژ برازش یک مدل مقید را با مدلی با قید کمتر مقایسه کرده و در این مقایسه از ماتریسی مشابه ماتریس واریانس-کواریانس نمونه ای استفاده می کند. این آزمون پارامترهایی را نشان می دهد که لازم است به مدل افزوده شده یا در مدل به حساب آیند. محقق در این آزمون متغیری را برمی گزیند که بیشترین کاهش را در آماره کای دو را به دنبال دارد. مضرب لاگرانژ دارای توزیع کای دو با درجه آزادی برابر با تفاوت درجات آزادی مدل های مقیدی است که با یکدیگر مقایسه می شوند.
در آزمون والد یک بردار ۱*r از قیدها با نام r(θ) در نظر می گیرد (برداری از پارامترهای انتخاب شده توسط محقق که برابر صفر قرار داده می شوند). اگر این بردار مقادیر بزرگتر از صفر را نشان دهد آنگاه مدل مقید یک مدل معتبر نیست. آماره والد نیز دارای توزیع کای دو با درجه آزادی برابر با تعداد قیدها در r(θ) است. برخلاف آزمون نسبت درست نمایی هیچ یک از آماره های مضرب لاگرانژ و والد نیاز به برآوردهای جداگانه از قیدهای مدل های اولیه (کامل) و اصلاح شده (مقید) ندارند.
ب- تطبیق مدل
با در نظر گرفتن نقشی که آماره کی دو در برازش مدل هایی با متغیرهای پنهان ایفا می کند، سه شاخص دیگر به عنوان روش هایی برای مقایسه مدل های جایگزین طرح می شوند : شاخص توکرلوییس(TLI)، شاخص برازش هنجارنشده(NNFI) یا هنجار شده(NFI) بنتلر بونت(۱۹۸۷) و شاخص برازش تطبیقی (CFI ).
این شاخص ها نوعا” یک مدل پیشنهاد شده را با یک مدل صفر(مدل مستقل) مقایسه می کنند. توجه داشته باشید هر مدلی که پژوهشگر انتظار تفاوت مدل های جایگزین با آن را به عنوان یک مدل مبنایی داشته باشد، یک مدل صفر می باشد.
شاخص توکر- لوییس :
این شاخص در ابتدا توسط توکر و لوییس(۱۹۷۳) برای تحلیل عاملی مطرح شد. اما سپس آن را برای مبحث مدل سازی معادله ساختاری توسعه دادند. این شاخص می تواند برای مقایسه مدل های جایگزین یا یک مدل پیشنهاد شده در مقابل مدل صفر به کار رود. مقدار این شاخص به کمک آماره کای دو به صورت زیر محاسبه می شود :
مقدار این شاخص بین ۰ و ۱ تغییر می کند. مقدار ۰ نشان دهنده فقدان برازش و ۱ بیانگر برازش کامل است.
شاخص برازش هنجار شده :
شاخص برازش هنجار شده براساس تبدیل مقیاس کای دو ساخته شده و مقدار آن بین ۰ و۱ تغییر می کند. این شاخص برای مقایسه یک مدل مقید با مدل کامل بکار می رود وآماره معرفی شده برای آن به صورت مقابل است :
شاخص برازش مقایسه ای :
این شاخص که به عنوان شاخص برازش مقایسه ای بنتلر نیز نامیده می شود، برازش مدل موجود را با مدل صفری مقایسه می کند که در ان فرض شده است متغیرهای پنهان با یکدیگر ناهمبسته اند (مدل مستقل). در این روش با مقایسه ماتریس کواریانس پیش بینی شده براساس مدل و ماتریس کواریانس مشاهده شده در صد فقدان برازشی را که براساس حرکت از مدل صفر به مدل تعریف شده بوسیله محقق به حساب آمده است، تخمین می زند. به لحاظ معنا CFI مشابه NFI است که برای حجم نمونه اصلاح شده محاسبه شود. مقدارCFI نزدیک به ۱ برازش بسیار خوب را نشان می دهد.
ج- شاخص های اقتصاد مدل
اقتصاد مدل :
اقتصاد مدل به تعداد پارامترهای برآورد شده ای اشاره دارد که برای دستیابی به سطح خاصی از برازش مورد نیاز هستند. در این روش یک مدل فرامشخص با یک مدل مقید مقایسه می شود. شاخص هایی که در این زمینه مورد استفاده قرار می گیرند شامل کای اسکوئر هنجار شده (NC)، شاخص برازش مقتصد(PNFI,PCFI ) و معیار اطلاع آکائیک می باشند. این شاخص ها در واقع تعداد پارامترهایی را به حساب می آورد که برای رسیدن به مقدار خاصی از کای اسکوئر مورد نیاز است.
۳- مطالعه و شناسایی سرگرمی های موجود در هتل ها و شناسایی سرگرمی های جدید و مورد علاقه گردشگران.
۴- مطالعه قیمت و کشش قیمتی تقاضای گردشگران چینی از خدمات مختلف هتل.
۵- شناسایی اثر ابزارهای ترفیعی و تخفیفات بر جلب گردشگران چینی.
۶- شناسایی عواملی خارجی(خارج از هتل) که بر ادراک قیمتی گردشگران از هتل تاثیرگزار است.
۷- مطالعه نقش فضای فیزیکی هتل(اندازه اتاق، چیده مان، طراحی و…) بر نگرش گردشگران چینی.
۸- مطالعه مشابه این تحقیق با بخش بندی مناطق مختلف چین بزرگ(سرزمین اصلی چین، ماکائو، هنگ کنگ و تایوان)
۹- شناسایی تفاوت فرهنگی که باعث ایجاد تعارض بین مهمانان چینی و کارکنان ایرانی می شود.
خلاصه فصل
بررسی بازار گردشگر چین موضوعی نسبتا جدیدی در مطالعات گردشگری است، در این میان صنعت هتل داری به عنوان بخشی موثر و تاثیر گذار بر تجربه گردشگری نیازمند توجه است و هتل ها برای جلب رضایت مهمانان خود، لازم است تا روحیات و رفتار مهمانان خود را بشناسند. اگرچه رفتار از فرد به فرد متفاوت است، اما دانش رفتار مصرف کننده کمک خواهد کرد تا بتوان با بخش بندی بازار بسیاری از رفتار های مشترک مورد تحلیل قرار گرفته و خدمات بهتری ارائه کرد. در این فصل براساس تحلیل های آماری به دست آمده در فصل چهار به بحث و تفسیر نتایج پرداخته شده است و نتایج به دست آمده از پژوهش حاضر با نتایج تحقیقات پیشین مورد مقایسه قرار گرفته است. و در پایان با توجه به نتایج فوق، پیشنهادهایی بر اساس میزان اهمیت در دو حیطه کاربردی و پژوهش های آتی به هتلدران، دست اندرکاران و محققان هتلداری و گردشگری ارائه شده است.
منابع داخلی
استاندارد کیفیت خدمات گردشگری. (۱۳۸۶). تهران: دفتر امور مراکز و خدمات گردشگری واستانداردسازی، معاونت گردشگری.
الویت های پژوهشی. (۱۳۹۲). اولویتهای پژوهشی پژوهشکده گردشگری برای انتخاب موضوع پایان نامه دانشجویان دکتری در حال تحصیل در داخل و خارج کشور. بازیابی در ۱۳۹۲، از پژوهشکده گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری: http://www.rct.ir/Default.aspx?tabid=2980&language=fa-IR
انواری رستمی، ع، ترابی گودرزی، م.، علی محمد لو، م. (۱۳۸۴). بررسی مقایسه ای کیفیت خدمات بانکی از دیدگاه مشتریان و کارکنان. فصلنامه مدرس علوم انسانی، ویژه نامه مدیریت, ۵۵٫
دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی. (۱۳۸۷). چین. تهران: وزارت امور خارجه، مرکز چاپ و انتشارات.
رحیم پور, ع. (۱۳۹۲). بازار گردشگری چین، آشنایی با مقاصد و علائق گردشگران چینی. تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
رمضانی, م. (۱۳۷۸). عوامل موثر بر افزایش سطح وفاداری مشتریان ایرانی هتل های ۵ ستاره تهران. پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد.
رهنورد, ف. ا. (۱۳۸۲). توانمندسازی کارکنان به سوی مشتری مداری، فصلنامه فرایند مدیریت و توسعه، تهران. سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، شماره ۵۹.
روستا، احمد و همکاران. (۱۳۸۳). مدیریت بازاریابی. تهران: انتشارات سمت.چاپ هفتم.
زمانی فراهانی, ه. (۱۳۷۹). ایران صنعت ایرانگردی و جهانگردی. تهران: چاپ اول، انتشارات زهد.
فهرست هتل ها: تهران. (۲۰۱۴, ۵ ۷). بازیابی در ۲۰۱۴، از جامعه هتل داران ایران: http://hoteldaran.com/fa-ir/hotels
فیض, د. ,طاهری, ح., زارعی,ع. (۱۳۹۰). کیفیت خدمات و رضایت مشتریان در صنعت هتلداری(مورد مطالعه: هتل های شهر مشهد). فصلنامۀ علمی پژوهشی کاوش های مدیریت بازرگانی، سال سوم (پاییز و زمستان ۱۳۹۰ )، شماره ۶, ۱۲۳-۱۴۹٫
کاووسی, ع., سقایی, م. (۱۳۸۸). روش های اندازه گیری رضایت مشتری. تهران: نشر آمه.
کریمی, م. (۱۳۸۲). اهمیت بخش اقتصادی بخش خدمات. مجله تعاون، شماره ۱۲۹, ۱۴-۱۶٫
گردشگری, م. (۱۳۹۳). درجهبندی مهمانخانههای کشور. تهران.
منابع خارجی
Albayrak, T., Caber, M. (2015). Prioritisation of the hotel attributes according to their influence on satisfaction: A comparison of two techniques. Tourism Management 46, 43-50.
Andrews, S. (2008). Text book of front office management and operation . New Dehli: Tata McGraw-Hill publishing company.
Associates, Economics Research. (۱۹۹۶). Retrieved from Retired from Survey of San Francisco, Conducted for the San Francisco Convetion and Visitors Bureau by Economics Research: www.sfvisitor.org/memberinfo/html/visitorstats.html
Barskey, J. & Nash, L. (1992). Customer Satisfaction: Applying Consepts to Industry Wide Measures. The Cornell Hotel and Resturant Administration Quarterly, 44(4), 173-183.
Chang, K. C. (1977). Food in Chinese culture: Anthropological and historical perspectives. New Haven: Yale University Press.
Chang, R. C.Y, Kivela, J.& Mak, A. H.N. (2010). FOOD PREFERENCES OF CHINESE TOURISTS. Annals of Tourism Research 37, no. 4, 989-1011.
(۲۰۰۶). China- The Asia and Pacific Intra-Regional Outband Series. Madrid. Spain: World Tourism Organization.
China´s new national tourism strategy set to increase outbound tourism. (۲۰۱۳). Retrieved from World Tourism Organization UNWTO: http://media.unwto.org/press-release/2013-03-25/china-s-new-national-tourism-strategy-set-increase-outbound-tourism
Chu, Raymond K.S. and Tat Choi. (2000). An Importance-performance Analysis of Hotel Selection Factors in the Hong Kong Hotel Industry: a comparison of Business and Leisure Travelers. Journal of Tourism Management, 21, 363-377.
Chu, T.Y. and Chui, R. (2001). Determinants of hotel guests’ satisfaction and repeat patronage in the Hong Kong hotel industry. Hospitality Management 20, 277-297.
Cobangolu, C., Kadir, Corbaci, Patrick J. Moreo, Yuksel, E. (2003). A Comparitive Study of Importance of Hotel Selection Components by Turkish Business Travelers. International Journal of Hospitality and Tourism Administration, 4, 1-22.
Daibi and Dujiang. (2004). Annuel Report of China Outbound, Tourism Development 2004, China-The Asia and the Pacific Intra-Regional Outbound Series, 2006. Retrieved from the World Tourism Organization’s (UNWTO): pub.unwto.org/WebRoot/Store/Shops/…/061204_china_extract.pdf
Dolincar, S., Otter, T. (2003). Which hotel attributes Matter? A review of Previous and a framework for future research in Griffin. T & Harris, R (eds.) proceeding of the 9th Annuel Conference of Asia Pacific Tourism Association(APTA), 176-188.
Eves, A., & Cheng, L. . (2007). Cross-cultural evaluation of factors driving intention to purchase new food products—Beijing, China and South-East England. International Journal of Consumer Studies, 31, 410–۴۱۷٫
Gronroos, C. (1990). Service management and marketing:management the moments of involvement and place attachment. Journal of Business Research, 59, 696-700.
Gu, H., Ryan, C. (2008). Chinese clientele at Chinese hotels—Preferences and satisfaction. International Journal of Hospitality Management 27, 337-345.
Hannan, S. K. (2000). A study on Preferred Hotel Attributes among Business Travellers. CHNE Hospitality Research Conference.
Hansen, P.R. & Jangeresyed, S. (2013). Review of China’s Outbound Travel Market 2013, Perspectives for Scandinavian City Tourism. Wonderful Copenhagen Research and Development, Chinavia Project.
Hayes, B. (1998). Measuring Customer Satisfaction. Milwaukee, WI: ASQ Quality Press.
HKTB. (۲۰۰۹). Retrieved from Dining in Hong Kong: Retrieved 8 September 2009, from <http://http://www.discoverhongkong.com/eng/dine-drink/index.jsp
How Chinese tourist Choose hotels. (۲۰۱۲, ۷ ۹). Retrieved 5 5, 2014, from Marketing in China: http://marketingtochina.com/effects-outbound-tourists-china-hotel/
Hsieh, A. T., & Chang, J. (2006). Shopping and tourist night markets in Taiwan. Tourism Management, 27(1), 138-145.
Huang, H.-C. (2012). Research on the Influential Factors of Customer Satisfaction for Hotels: The Artificial Neural Network Approach and Logistic Regression Analysis. Proceedings of the 2012 International Conference of MCSA, AISC 191, 441-448.
Kennedy, G., Nantel, G., & Shetty, P. (2004). Globalization of food systems in developing countries: A synthesis of country case studies.
Lam, T., Zhang, H. (1999). Service quality of travel agents: the case of travel agents in Hong Kong. Tourism Management 20, 341–۳۴۹٫
Li, G., Law, R., Vu, H. Q. & Rong J. (2013). Discovering the hotel selection preferences of Hong Kong inbound travelers using the Choquet Integral. Tourism Management 36, 321-330.
گفتهاند که: روز مباهلت روز بیست و یکم از ماه ذیالحجه بود.
مصطفی (صلیالله علیه و آله) به صحرا شد. آن روز دست حسن (علیهالسلام) گرفته و حسین (علیهالسلام) را در برنشانده و فاطمه (سلامالله علیها) از پس میرفت و علی (علیهالسلام) از پس ایشان و مصطفی (صلیالله علیه و آله) ایشان را گفت: چون من دعا کنم شما آمینگویید. دانشمندان و مهتران ترسایان چون ایشان را به صحرا دیدند بر آن صفت، بترسیدند و عام را نصیحت کردند و گفتند:
«یا قوم! أنا نری وجوهاً لو سألوا عزّوجلّ ان یزیل جبلاً من مکانه لازاله، فلاتبتهلوا فتلکوا و لایبقی علی وجه الارض نصرانی الی یوم القیامه؛ ای قوم! همانا ما چهرههایی را میبینیم که اگر از خدای عزّوجلّ بخواهند کوهی را از جای برکند آن را از جای خواهد کَند. پس مباهله نکنید که هلاک خواهید شد و تا روز قیامت نصرانیای بر روی زمین باقی نخواهد ماند».
ترسایان آن سخنان از مهتران خویش شنیدند و همه بترسیدند و از مباهلت بازایستادند و طلب صلح کردند و جزیت بپذیرفتند، به آنکه هرسال دو هزار حله بدهند، هزار در ماه صفر و هزار در ماه رجب. مصطفی (صلیالله علیه و آله) با ایشان در آن صلح بست. آن گه رسول خدا (صلیالله علیه و آله) گفت:
«والّذی نفسی بیده لو تلاعنوا لمسخوا قرده و خنازیر و لاضطرم علیهم الوادی ناراً و لاستأصل الله نجران و اهله حتی الطیر الشجر و لما حال الحول علی النصاری کلهم حتی هلکوا؛ قسم به آنکسی که جان من در دست اوست اگر ملاعنه و مباهله را پذیرفته بودند بهصورت بوزینهها و خوکها درمیآمدند و آن وادی بر آنان از آتش شعلهورمی شد و خداوند نجران و اهل آن حتی پرندگان بر درختان را ریشهکن میکرد و سال بر مسیحیان نمیگذشت مگر آنکه همهی آنها هلاک میشدند»[۸۱].
و باز در نوبت سوم در مقام بیان اشارات آیهی کریمه چنین اظهار میدارد:
«قوله فمن حاجّک فیه من ما جائک من العلم» ـ ای مهتر! این بیگانگان با نهاد خراب و جهل بیاندازه و عقل مدخول، ایشان را چه سیری است این آیت اعتبار و قیاس که برایشان خواندی از راه اعجاز! این آیت مباهله برایشان بخوان و پس برایشان قهر و سیاست ما گوش دار.
مصطفی (صلیالله علیه و آله) گفت: آتش آمده بر هوا ایستاده اگر ایشان مباهلت کردندی در همه روی زمین از ایشان یکی نماندنی و اصحاب مباهله پنج کس بودند: مصطفی (صلیالله علیه و آله) و فاطمه (سلامالله علیها) و علی (علیهالسلام) و حسن (علیهالسلام) و حسین (علیهالسلام). آن ساعت که به صحرا شدند رسول ایشان را به پناه خود گرفت و گلیم بر ایشان پوشانید و گفت: «اللهم! ان هؤلاء اهلی» جبرییل آمد و گفت «یا محمد! و انا من اهلکم» چه باشد یا محمد اگر مرا بپذیری و در شمار اهلبیت خویش آری؟ رسول (صلیالله علیه و آله) گفت «یا جبرئیل وانت منا» آن گه جبرئیل بازگشت و در آسمانها مینازید و فخر میکرد و میگفت: «من مثلی؟ و انا فی السماء طاووس الملائکه و فیالارض من اهلبیت محمَد (صلیالله علیه و آله)» یعنی چون من کیست؟ که در آسمان پادشاه فرشتگانم و در زمین از اهلبیت محمَد (صلیالله علیه و آله) خاتم پیغامبران.
این آب نه بس مرا که خوانندم خاک سر کوی آشنای تو؟!
چنانکه ملاحظه شد وی در نوبت دوم همراهان پیامبر را به هنگام رفتن برای مباهله چهار نفر ذکر کرده: علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهمالسلام) و در نوبت سوم هم تصریح میکند که اصحاب مباهله پنج کس بودند و نبی اکرم (صلیالله علیه و آله) و همان چهار نفر را ذکر میکند و از زبان حضرت محمَد (صلیالله علیه و آله) آنان را بهعنوان اهل آن حضرت معرفی میکند و عباراتی را از زبان جبرییل (علیه السلام) حکایت میکند که گویای آن است که آنان اهلبیت حضرت محمَد (صلیالله علیه و آله) هستند و از آنچنان مقامی برخوردار هستند که جبرئیل که طاووس الملائکه است به آن مقام مینازد و افتخار میکند.
و مطالبی را از زبان دانشمندان مسیحی و از بیان دربار پیامبر (صلیالله علیه و آله) والامقام در تأثیر مباهلت آنان نقل کرده است که حاکی از مقام والا و وجاهت و قرب بینظیر آنان در پیشگاه خداوند متعال است زیرا که در «اَمُین» آنان چنین اثری قرار داده است و کیفیتی را نیز برای همراهی آنان با پیامبر اکرم (صلیالله علیه و آله) در هنگام رفتن برای مباهله ذکر کرده است که حکایت از منزلت ویژه آنان در نزد پیامبر (صلیالله علیه و آله) خدا دارد.
آیه مودت
«قل لا اسألکم علیه اجراً الا موده فی القربی، بگو از شما مزدی بر آن (تبلیغ) درخواست نمیکنم جز دوستی به نزدیکان (خویش)»[۸۲].
این جمله قسمتی از آیه کریمه مبارکه شوری است که به لحاظ اشتمال آن بر کلمه مودّت نامیده میشود و ازجمله آیاتی است که دلالت بر فضیلت اهلبیت علیهمالسلام و موقعیت ویژه آنان دارد، اکنون بینیم میبدی درباره آنچه گفته است.
دیدگاه میبدی:
وی در نوبت اوّل، آیهی کریمه را چنین ترجمه نموده است:
«گوی نمیخواهم از شما بر این (پیغام رساندن) هیچ مزدی لکن [میفرمایم] به دوست داشتن [هرکس] که نزدیکی جوید [بالله]»[۸۳].
و در نوبت دوم در آغاز زمان و سبب نزول آن را از زبان ابن عباس چنین نقل میکند: ابن عباس گفت: این آیه به مدینه فروآمد و سبب نزول آن بود که چون رسول خدا (صلیالله علیه و آله) هجرت کرد به مدینه، انصار آمدند و گفتند: «یا رسولالله! تو خواهرزاده مایی و ربالعالمین به وسیلت رسالت و نبوت تو، ما را هدایت داد و به مکان تو به اسلام، گرامی و عزیز گشتیم و حق تو بر ما واجب گشت و دانیم که تو را دستگاهی نیست و مال نداری که حقها و مال نداری که حقها بدان بگذاری و آفتها بدان دفع کنی. اگر صواب بینی تا ما شطری از مال خویش جدا کنیم و بر تو آریم و بعضی شغلهای تو کفایت کنیم»
رب العالمین در شأن و جواب ایشان، این آیت فرستاد: «قل لا اسألکم علیه اجراً؛ بگو ای محمد نمیخواهم از شما بر این پیغام رسانیدن هیچ مزدی».
و بعد در تقریب و تقویت مفاد قسمت اول آیه کریمه با نادیده گرفتن استثناء، آیاتی را ذکر نموده است و بر این اساس استثناء در آیه کریمه را منقطع دانسته و معنایی مناسب با منقطع بودن استثناء برای آن بیان کرده است، بیان وی در این مورد چنین است:
و هرگز هیچ پیغامبر بر تبلیغ رسالت هیچ مزد نخواست، همان است که آنجا گفت:
«قل ما اسألکم علیه من اجر و ما انا من المتکلفین».
و در سورهی شعرا حکایت از جماعتی از پیغامبران کرد که گفتند: «و ما اسألکم علیه من اجران اجری الا علی ربالعالمین». آن گه گفت: «الا الموده فی القربی» این استثناء منقطع است و متصل نیست و مودّت از سخن اول مستثنی نیست و معنی آن این است که «لا اسألکم علیه اجراً لکن ودِّونی فی القربی»[۸۴].
و سپس در بیان مقصود ازجمله ای که در معنای استثناء (ودّونی فی القربی) اظهار داشته سه وجه به شرح ذیل بیان میکند: یکی آن است که: اَمُرُکُم اَن تَوَدّوا اَفاربِی وَ اهل بَیتی، مزد نمیخواهم، لکن شمارا میفرمایم که خویشان مرا و اهلبیت مرا دوست دارید.
کیفیت صلوات بر رسول خدا (صلیالله علیه و آله)
میبدی در بیان کیفیت صلوات در ذیل آیه کریمه «یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیماً» چنین میگوید:
این امری است مطلق که امت را فرمودند: به درود دادن بر وی و سلام کردن بر وی.
سلام آن است که مؤمنان در تشهد نماز میگویند: «السلام علیک ایها النبی و رحمه و برکاته». درود آن است که میگویند در آخر نماز: «اللهم صل علیمحمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و آل ابراهیم و بارک علیمحمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم إنّک حمیدٌ مجیدٌ»[۸۵]
و بعد از کعب بن عجزه چنین حکایت میکند:
قال کعب بن عجزه: سألنا رسولالله (صلیالله علیه و آله)، فقلنا: یا رسولالله کیف الصلاه علیکم اهلالبیت! فانِّ الله قد قلّمنا کیف نسألکم. قال «قولوا! اللهم صل علیمحمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و آل ابراهیم و بارک علیمحمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم إنّک حمیدٌ مجیدٌ»[۸۶].
و از ابن مسعود چنین روایت میکند:
وعن عبدالله بن مسعود قال: إذا صلیتم علی النبی (صلیالله علیه و آله) فاحسنوا الصلاه علیه فانّکم لاتدرون لعلّ ذالک بعرض علیه، قالوا: فعلّمنا قال: قولوا اللهم اجعل صلواتک و رحمتک و برکاتک علی سید المرسلین و امام المتقین و خاتمالنبیین محمّد عبدک و رسولک اما الخیر و قائد الخیر و رسول الرحمه، اللهم ابعثه مقاماً محموداً یغبطه به الاولون و الاخرون، اللهم صل علیمحمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و آل ابراهیم و بارک علیمحمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم إنّک حمیدٌ مجیدٌ[۸۷].
همانطور که ملاحظه شد در بیان کیفیت درود بر رسول خدا (صلیالله علیه و آله) درود بر آل را هم ضمیمه نموده و روایاتی را هم آورده است که بر آن دلالت میکند و در مواردی هم پس از ذکر نام آن حضرت، درود بر رسول خدا را مقرون به درود بر آل وی نموده (صلیالله علیه و آله) گفته است[۸۸].
و ازاینجهت کار او قابلتقدیر است زیرا ختم آل رسول در صلوات موافق روایات فراوانی است که از طریق عامه و خاصه روایتشده است[۸۹] بلکه در برخی از روایات عامه است که نبی اکرم (صلیالله علیه و آله) از «صلوه بَتراء»(صلوات ناتمام) نهی کرده است[۹۰].
و درعینحال دیده و شنیده میشود که اکثر اهل سنّت در نوشتهها و گفتارهایشان از ذکر کلمه آل در صلواتشان بر پیامبر (صلیالله علیه و آله) خودداری میکنند و صلوات بتراء را که از آن نهی شده و با رویه پیامبر مخالف است بر زبان و قلم میآورند و متأسفانه میبدی هم در بعضی موارد از همین روش خلاف سنّت پیروی کرده است[۹۱].
آیه تبلیغ
«یا ایها الرسول ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته والله یعصمک من الناس ان الله لا یهدی القوم الکافرین؛ ای رسول آنچه از طرف پروردگارت بهسوی تو نازلشده است، برسان و اگر انجام ندهی رسالت او را نرساندهای و خدا تو را از مردمان مصون میدارد راستی که خدا قوم کافر را هدایت نمیکند»[۹۲].
این آیه کریمه به لحاظ آنکه واژه «بلغ» در آن بکار رفته است «آیه تبلیغ» نامیده میشود و یکی از آیاتی است که در روز عید غدیر نازلشده و بر اهمیت واقعه غدیر خم و تبلیغ ولایت حضرت علی (علیهالسلام) دلالت دارد. اکنون ببینیم میبدی در تفسیر آنچه گفته است.
کلام میبدی
وی در نوبت اول، این آیهی کریمه را که آیهی ۶۷ سورهی مائده است در ضمن آیات ۶۵ تا ۷۱ سورهی مزبور ذکر نموده و آن را چنین ترجمه کرده است:
«ای پیامبر! فرستاده آمد به تو از خداوند تو و اگر نرسانی [و چیزی باز گذاری] همچنان است که هیچ از پیغامهای وی نرسانده باشی و الله نگهدارد تو را از مردمان که الله راهنمای ایشان نیست که در علم وی کفر رانند»[۹۳].
و در نوبت دوم، ابتدا در شأن نزول قسمت اول آیهی کریمه (یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک) چنین میگوید: مفسران گفتند که رسول خدا از قائله مشرکان و جهودان ایمن نبود و از کردار بد و مکر ایشان میاندیشید و به این سبب عیب دین ایشان و سبّ بتان و لعن کردن در ایشان مجاهره نمیکرد و نیز آیت آمده بود «ولاتسبوا الذین یدعون من دون الله فیسبوا عدواً بغیر علمٍ» و این پیش از فتح مکه و بسط اسلام بود، پس چون فتح مکه برآمد و اسلام قوی گشت و مسلمانان انبوه گشتند، ربالعالمین جلجلاله بفرمود تا اظهار تبلیغ رسالت کند و معایب بتان هیچ بازنگیرد و از کافران نترسد. گفت: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک» ای اظهر تبلیغه لقوله تعالی «فاصدع بما تؤمر»[۹۴].
و پسازآن در وجه نزول قسمت دوم آیهی کریمه «وان لم تفعل فما بلغت رسالته والله یعصمک من الناس» چنین اظهار میدارد:
«پس رسول (صلیالله علیه و آله) گفت: چگونه انجام دهم حالآنکه من یک نفر هستم، میترسم بر من اجتماع کنند. خدای تعالی، «وان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله یعصمک من الناس» را نازل نمود.»[۹۵]
در توضیح این آیهی کریمه مینویسد:
«این سخن نوعی تهدید است، میگوید: مراقبت ایشان بکن و ازآنچه به تو فرو فرستادیم هیچچیز بازمگیر، نارسانیده که اگر بعضی نرسانی همچنان است که هیچ نرساندی مانند قول خدای تعالی «نومن ببعض» که خبر میدهد کفر آنان به بعضی (از احکام دین) تباهکننده ایمان به بعض (دیگر) است»[۹۶] و بعد از آیهی کریمه چنین برداشت میکند:
«در این آیت، ابطال مذهب گروهی است که گفتند: رسول خدا در بعضی وحی کتمان کرد از جهت تقیّت و عایشه گفت: هرکس تو را حدیث نمود که محمّد (صلیالله علیه و آله) چیزی از وحی را کتمان کرده است، تحقیقاً دروغ گفته است، خدای عزّوجلّ که میفرماید: «یا ایها الرسول ما انزل الیک من ربک وان لم تفعل فما بلغت رسالته» توهّم اینکه پیامبر (صلیالله علیه و آله) چیزی از وحی را به خاطر تقیّه کتمان کرده باشد، از بین برده است.»[۹۷]
همانطور که ملاحظه شد در ذیل آیهی کریمه بیشتر به نقل اقوال و ذکر آثار پرداخته است و مطالبی را که آورده است متفرّق و احیاناً متهافت است. بهعنوانمثال مطلبی را که ابتدا در وجه نزول قسمت دوم آیهی کریمه «وان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله یعصمک من الناس» بیان کرده است، مفید آن است که این دو جمله بهصورت پیوسته پس از نزول قسمت اول آیه و اظهار تنهایی و ترس نمودن رسول خدا (صلیالله علیه و آله) نازلشده است و از دو روایتی که در بیان شأن نزول «و الله یعصمک من الناس» نقل کرده است استفاده میشود که این فراز از آیه، جدای ازجملهی قبل و بدون ارتباط با قسمت اول آیهی کریمه نازلشده است. این دو روایت خود نیز از جهتی با یکدیگر تهافت و ناسازگاری دارند زیرا از روایت اَن استفاده میشود که قبل از نزول این جملهی کریمه، پیامبر اکرم (صلیالله علیه و آله) دارای محافظ و پاسبان بودهاند و حتی در خانهی خود و در نزد خانوادهی خویش نیز بدون پاسبان حضرت را خواب فرانمیگرفته است و روایت ابوهریره گویای آن است که قبل از نزول این آیه هم حتی در بیابان، حضرت بدون محافظ و پاسدار بودهاند و در آن حالت خواب هم میرفتهاند، گذشته از اینکه این مطلب و ظان دو روایت در بیان وجه نزول این قسمت از آیهی کریمه نیز مختلف هستند؛ وی در باب جمع بین این مطالب و رفع تفاهمی که در مورد آنان به نظر میرسد و یا تقدیم و ترجیح بعضی از آنها بر دیگری سخنی به میان نیاورده است.
و همچنین در شأن نزول آیهی کریمه، اقوال متعددی را نقل نموده است ولی آنان را موردتحقیق قرار نداده و از خود، رأی صحیحی بروز نداده است، هرچند ممکن است از اینکه قول اول را با تعبیر «مفسران گفتهاند» با تفصیل بیشتر ذکر نموده و اقوال دیگر را بهاختصار پس از بیان مفادی از قسمتهایی از آیهی کریمه نقل کرده است، استفاده شود که قول اول در نظر وی ترجیح داشته و مورد اختیار وی بوده است.
از مطالب مذکور به دست میآید که اهلبیت (علیهمالسلام) در نظر میبدی از مقام والا و احترام خاصی برخوردار بوده و به کلمات و روایات آنان نیز اهمیت میداده است و ازاینجهت بر بعضی از دانشمندان اهل سنّت که نهتنها فضائل اهلبیت (علیهمالسلام) را متذکّر نمیشوند بلکه حتی از ذکر روایات آنان نیز خودداری مینمایند، برتری دارد، ولی درعینحال دیدگاههای وی نیز دارای ضعفها و نقایصی است که نیاز به بررسی دارد و پرداختن به آن بسیار مفید و لازم است. بررسی همهی آن دیدگاهها فرصت زیادی را میطلبد که در محدودهی این پژوهش نمیگنجد، لکن از باب «مالا یدرک کله لایترک کله» به مقداری که فرصت داریم در این زمینه به تحقیق و بررسی میپردازیم به این امید که در آینده این تحقیق و بررسی تکمیل گردد.
فصل چهارم
سیمای اهل بیت (علیهم السلام) در کشف الاسرار به طور خاص
۱-۴- حضرت علی (علیهالسلام) در قرآن