۱۸۳ - زیـن دو رنگــین کبــوتــر شـب و روز
بــه عــدو نــامـــهی عــذاب رســـــاد
معنی و مفهوم: آرزومندم از شب و روز که مانند دو کبوتر سیاه و سفید هستند، به دشمن شاه اخستان جز پیغام درد و عذاب چیزی نرسد و همواره در عذاب باشد.
آرایههای ادبی: شب و روز به دو کبوتر رنگین مانند شده اند.
۱۸۴ - شـــاه را ســورهی فتــــوح رســـید
خصــم را آیـــــت عِقـــــاب رســــاد
واژگان: فتوح: پیروزی، گشایش. (معین) عِقاب: شکنجه کردن، مؤاخذه کردن کسی را بر گناه. (دهخدا)
معنی و مفهوم: خبر فتح و پیروزی مانند سورهای بر شاه اخستان نازل گردید، امیدوارم که به دشمن او چیزی جز آیات عذاب نرسد.
آرایههای ادبی: سوره و آیه با هم تناسب دارند. بیت تلمیح به آیهی اول تا سوم سورهی معارج (آیهی عذاب) دارد.« سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ لِّلْکَافِرینَ لَیْسَ لَهُ دَافِعٌ مِّنَ اللَّهِ ذِی الْمَعَارِجِ»
۱۸۵ - همـه سـالــه بــه دستـش از می و جـام
آفــــتاب هــــوا نقــــاب رســــــاد
معنی و مفهوم: امیدوارم که شراب همچون آفتاب و جام همچون هوا، همه ساله در دستش باشد و روزگار را به شادی و نشاط به سر برد.
آرایههای ادبی: بیت دارای لف و نشر مرتّب است، می به آفتاب و جام به هوا مانند شده است.
۱۸۶ - ز آتــش تیـــغ او بـــه اهــرمـــنان
تـــف قــــارورهی شـــهاب رســـــــاد
واژگان: قاروره: حُقّهی باروت و نوعی از پیکان. (آنندراج) شهاب: شعلهای مانند تیر که شب در آسمان دیده میشود. (معین)
معنی و مفهوم: امیدوارم که شمشیر آتشین شاه، همچون شهابی که شیاطین و دیوان را میراند، دشمنان و اهریمنان را براند و نابود کند.
آرایههای ادبی: آتش تیغ و قارورهی شهاب اضافهی تشبیهی است. بیت تلمیح دارد به یک اعتقاد اسلامی که دیوان به آسمان میروند تا رازهای عالم قدس را بشنوند و فرشتگان با تیرهای شهاب آنها را میرانند .
۱۸۷ - ز آسـمان کــو کـبود کیمُخــتی اســت
تیـــغ بُــرّانـــش را قِـــراب رســــــاد
واژگان: کیمُخت: نوعی از پوست که به دباغت خاص پیراند. (منتهی الارب) قِراب: نیام شمشیر، غلاف که شمشیر با نیام در وی باشد. (منتهی الارب)
معنی و مفهوم: امیدوارم از آسمان که به پوست دباغی شدهی کبود رنگی میماند، برای شمشیر برّان شاه اخستان، غلافی آماده شود.
آرایههای ادبی: آسمان به کیمخت کبودی تشبیه شده است .
۱۸۸ - هــر کجــا بــادِ مــوکبـش بگـذشـت
همـــه نیـــلوفـــر از ســراب رســـــاد
واژگان: موکب: گروه سوار و پیاده که در التزام رکاب پادشاه باشند. (معین) نیلوفر: گیاهی است از تیرهی نیلوفرهای آبی که نزدیک به تیرهی آلالههاست، این گیاه آبزی است و در مناطق گرم و معتدل میروید. (معین) سراب: زمین شوره که از دور آب نماید. (معین)
معنی و مفهوم: قدم شاه اخستان چنان مبارک و فرخنده است که هر کجا سپاه او گذر کند، اگر سراب خشک هم باشد، تبدیل به تالابی پر از نیلوفر میشود .
۱۸۹ - از پـــی امــــن حصـــن دولــــت او
نقــب ایّـــام بــــر خـــراب رســـــاد
واژگان: نَقب: سوراخ عمیق بزرگ. (دهخدا)
معنی و مفهوم: امیدوارم که اگر روزگار میخواهد به بخت و اقبال شاه نقب بزند و آسیب برساند، نقب و آسیبش به خرابه برسد (اشتباه کند) و دولت او از آسیب زمانه در امان باشد .
۱۹۰ - وز پـــی جــــان ربــــودن خصمــش
ملـــک الـــموت را شـــتاب رســـــاد
واژگان: ملک الموت: فرشتهی مرگ، فرشتهی جان ستان. (دهخدا)
معنی و مفهوم: امیدوارم که عزرائیل، برای گرفتن جان دشمن شاه اخستان، به سرعت بیاید.
۱۹۱ - ایــن دعـا رفــت و سـاق عـرش گرفـــت
نــه فلــک ز اتــفاق عــرش گــرفـــت
واژگان: عرش: در زبان شرعی، فلکالافلاک را گویند. (معین) نه فلک: به عقیدهی قدما هر یک از سیّارات هفتگانه، فلکی دارد از این قرار: فلک قمر، فلک عطارد، فلک زهره، فلک شمس، فلک مریخ، فلک مشتری، فلک زحل و بالاتر از این هفت، دو فلک دیگر است، فلک اطلس یا فلک ثوابت، فلک نهم یا فلکالافلاک. (معین)
معنی و مفهوم: این دعای من بالا رفت و پایهی عرش الهی را گرفت و آسمانهای نهگانه نیز در این دعا، با من متفق و همراه شدند.
آرایههای ادبی: ساق عرش اضافهی استعاری است .
۳-۷- ترکیب بند هفتم
عنوان ترکیب بند: نوروزیه در مدح جلال الدّین ابوالمظفر شروان شاه
مطلع ترکیب بند:
ســــر چـــو آه عاشــــقان بــــرکـــرد صبـــــح
عطـــر آتـــشزای از آن بــــرکـــرد صبــــح
وزن ترکیب بند: فاعلاتن فاعلاتن فاعلات در بحر رمل مسدس مقصور.
تعداد ابیات: ۱۲۹ بیت
تعداد بندها: ۱۰ بند
در بارهی این ترکیب بند:
شاعر صبحدم این ترکیب بند را با توصیف صبح آغاز کرده است و از ابتدا تا پایان بند ششم، یعنی بیت هفتاد و هشتم به وصف صبح زمستانی میپردازد و نبرد خورشید با سپاه سرما را وصف میکند و از شراب صبحگاهی سخن میگوید و گاه آتش موجود در آتشدان را وصف می کند و در پایان هر بند به مدح ممدوح گریز میزند تا در آغاز بند هفتم که مدح را به صورت یکپارچه آغاز کرده و تا پایان ترکیب بند ادامه میدهد و باز هم همان وصفهای همراه با اغراق بسیار زیاد را بیان میکند. مضمونهای ستایش در این شش ترکیب بند تقریباً یکسان بوده است و فقط شاعر با زبان سحرآمیز خود توصیفها را عوض کرده است. بند پایانی این ترکیب بند نیز یکسره دعای فتح و پیروزی برای ممدوح میباشد.
نوروزیه در مدح جلال الدّین ابوالمظفر شروان شاه
بند نخست:
پژوهش های کارشناسی ارشد درباره شرح مشکلات دیوان خاقانی هفت ترکیب بند بلند شرح نشده- فایل ...