جهان انسانی به موازات پیشرفت و بهره مندی از فناوری نوین ارتباطات و اطلاعات و شکل گیری شبکه های اجتماعی مجازی، با سرعت و پرشتاب، در حال گذار به یک جامعه ی شبکه ای است. شبکه های اجتماعی به مثابه پدیده ای نوین از نسل جدید وب، توانسته است با بهره گیری از فناوری های نوین ارتباطی،آرمان های انسانی را در همه ی حوزه ها گسترش دهد به طوری که با توجه به برخورداری از ظرفیت های مناسب، شرایط را برای توسعه در تمامی ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی ایجاد میکنند. شبکه های اجتماعی مجازی با اتکای به ظرفیت فرامتنی خود از گردآوری، ساماندهی، ذخیره سازی و نشر اطلاعات در اشکال صوت، تصویر و متن و رقم متنی بر ابزار رایانه ای و مخابراتی بهره می برند(اکبری تباری،1391: 3). کاستلز معتقد است که، فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی به همه فضاهای اجتماعی، سازمانی و فردی در جوامع بشری وارد شده و شیوه زندگی روزمره، کار و معرفت او را به درجات گوناگون تحت تأثیر قرار داده اند. برخورداری از این فناوری ها، به مثابه وقوع یک چرخش پارادایمی در زندگی فردی و اجتماعی انسان است که در آن حتی مفاهیم کهن نیز با هندسه معرفتی جدیدی قابل شناخت هستند. به تعبیر کاستلز فناوریهای نوین اطلاعات، نقاط دور عالم را در شبکه های جهانی به همدیگر پیوند می دهند، همه ساختارها و فرایندهای مادی و معنوی بشری دگرگون می شوند(کاستلز، 1380: 48). در جامعه جدید، اطلاعات تکنولوژی عاملان اجتماعی هستند که در تمامی عرصه های زندگی مردم (کاربران تکنولوژی) رسوخ کرده است و اطلاعات تنها کالایی است که در اقتصاد حرف اول را میزند که در اختیارکشورهای قدرتمند است.
این پیشرفت بستری مناسب برای دستیابی عموم مردم به اطلاعات علمی، صنعتی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و غیره فراهم ساخته و فوائد و آثار بسیار زیادی در زمینه های گوناگون داشته و پیشرفت های علمی و تحقیقاتی زیادی به همراه داشته است. در عین حال سوء استفاده از این امکانات ارزشمند مخاطرات و پیامدهای جدی در زمینه های مختلف از جمله نقص حریم شخصی را در پی داشته است. نگرانی انسان ها از تجاوز دیگران به حریم شخصی را در پی داشته است. نگرانی انسان ها از تجاوز دیگران به حریم شخصی و دستیابی آنان به اطلاعات شخصی ایشان یا نظارت بی مورد بر اعمال و رفتار با تفکرات آنها موجب سلب آسایش، آرامش و امنیت ایشان می شود(محسنی و همکاران،74:1385). افراط در استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی روابط چهره به چهره را کاهش میدهد و روابط عاطفی و اجتماعی و خانوادگی را سست تر میکند. زمانی را که کاربران صرف ارتباط با لاین میکنند به قیمت از دست دادن زمان برای سایر فعالیتهای اجتماعی است. شبکه های مجازی تجربهای مجازی را صرف نظر از فرهنگ زندگی آف لاین در اختیار ما مینهد.خرید، سفر، کار همگی در خانه انجام میشود حتی میتوانید درمان خود را نیز در خانه ببینید. تغییر مسیر زندگی از فضای واقعی به فضای مجازی منجر به تغییر الگوی فکری و رفتاری افراد به خصوص جوانان میگردد. تأثیر ات متفاوت و سریع این تکنولوژی بر تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی بیتردید در راستای تغییر و تکمیل یا تخریب این ابعاد میباشد. اهمیت پرداختن به این موضوع زمانی دو چندان میگردد که در کشور ما بخش عظیمی از کاربران آن را جوانان تشکیل میدهد. جوانان به عنوان پتانسیل و سرمایه اجتماعی جامعه محسوب میشوند که تغییرات اجتماعی و فرهنگی این نسل منشأ دگرگونی دیگر ابعاد جامعه میباشد. در این تغییرات نقش تعیین کنندهای بر کیفیت تعامل و ارتباطات و نظم اجتماعی دارد. اثرات نامطلوب شبکه های مجازی بر روابط یا حتی فردگرایی افراد همچون استفاده از آن اینترنت آنچنان مشهود نیست شاید به ظاهر شبکه های مجازی باعث روابط فردی هم شود اما تنها در حالت کیفی. آنچه دربارهی این وسیله ارتباطی حائز اهمیت است برخورداری آن نمیباشد بلکه نحوه استفاده از آن است. پرداختن به موضوع میزان گرایش و استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی در بین دانشجویان باعث می شود تابه تصویر تمام نمایی از انگیزه و علت گرایش جوانان به شبکه های مجازی دست یابیم و به این طریق خلاء اطلاعاتی و امکاناتی را تا حدودی سازمان دهیم و دریابیم که چگونه در یک دوره کوتاه زمانی توانسته چنین کاربران جهانی رابه خود معطوف کند.
1-4-اهداف تحقیق:
1-4-1- هدف کلی:
تعیین و شناسایی عوامل اجتماعی موثر به گرایش دانشجویان واحد تهران شرق برشبکه های اجتماعی مجازی
1-4-2- اهداف جزیی:
- تعیین و شناسایی رابطه سرمایه اجتماعی با گرایش دانشجویان واحد تهران شرق برشبکه های اجتماعی مجازی
- تعیین و شناسایی رابطه اعتماد به شبکه با گرایش دانشجویان واحد تهران شرق برشبکه های اجتماعی مجازی
- تعیین و شناسایی رابطه احساس صمیمیت با گرایش دانشجویان واحد تهران شرق برشبکه های اجتماعی مجازی
- تعیین و شناسایی رابطه آگاهی از شبکه ها با گرایش دانشجویان واحد تهران شرق برشبکه های اجتماعی مجازی
- تعیین و شناسایی رابطه پایگاه اجتماعی با گرایش دانشجویان واحد تهران شرق برشبکه های اجتماعی مجازی
1-5- سوالات تحقیق:
1-5-1- سوال اصلی:
عوامل اجتماعی موثر بر گرایش دانشجویان واحد تهران شرق برشبکه های اجتماعی مجازی کدامند؟
1-5-2- سوالات فرعی:
- آیا بین سرمایه اجتماعی و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد؟
- آیا بین اعتماد به شبکه های مجازی و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد؟
- آیا بین میزان احساس صمیمیت در شبکه های مجازی و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد؟
- آیا بین میزان آگاهی از شبکه های مجازی و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد؟
- آیا بین پایگاه اجتماعی و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد؟
- فرضیات تحقیق:
1- بین سرمایه اجتماعی و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد.
2- بین اعتماد به شبکه های مجازی و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد.
3- بین احساس صمیمیت در شبکه های مجازی و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد.
4- بین آگاهی از شبکه ها و میزان گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد.
5- بین پایگاه اجتماعی و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد.
1-7-تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیر های پژوهش:
1-7-1-تعریف مفهومی شبکه اجتماعی مجازی:
شبکه اجتماعی یک ساختار متمرکز اجتماعی از گره ها می باشد که اغلب به عنوان فرد یا سازمان تشکیل شده است. این گروه ها، توسط یک یا چند نوع خاص از وابستگی به هم متصل می شوند. در تحلیل شبکه های اجتماعی گره ها، همان افراد درون شبکه ها هستند و رشته ها، روابط میان آنها است. در واقع یک شبکه اجتماعی نگاشتی از تمام رشته های مربوط میان گره ها است(احسان پوری و عقیلی، 1389: 30). شبکه اجتماعی مجازی زنجیره ای از ارتباطات و گره های شبکه اجتماعی یا حضور غیر فیزیکی افراد در یک محل مجازی است. در شبکه اجتماعی مجازی ارتباط افراد و سازمان ها یا گروه ها رو در رو و بدون واسطه نیست بلکه به ابزاری به نام اینترنت بستگی دارد. این روزها وقتی صحبت از شبکه اجتماعی در اینترنت می شود در واقع در حال صحبت از نوع مجازی و غیر قابل لمس شبکه ای از ارتباطات انسانی هستیم(فرجی، 1391: 3).
1-7-1-1-تعریف عملیاتی شبکه اجتماعی مجازی:
برای سنجش میزان استفاده از شبکه های مجازی(وایبر، وی چت، تانگو، لاین و…) از سوال باز استفاده می شودکه منظور مدت زمان استفاده در روز و مدت زمان آشنایی با شبکه مجازی ومیزان استفاده از انواع شبکه هاست.
1-7-2- تعریف مفهومی سرمایه اجتماعی:
سرمایه اجتماعی شبکه بر منابع ابزاری و حمایتی موجود در شبکه ها که از طریق دستیابی به پیوندهای اجتماعی در دسترس فرد قرار میگیرند و از این طریق فرد می تواند به طیف وسیعی از حمایت های گوناگون دسترسی یابد، اطلاق می گردد. سرمایه اجتماعی در سه بعد ویژگیهای ساختی، ویژگیهای تعاملی و ویژگیهای کارکردی شبکه مورد بررسی قرار گرفته است. در بعد ساختی سرمایه اجتماعی شبکه، اندازه شبکه و ترکیب شبکه مطرح میشود كه شاخصهای این بعد میباشد. منظور از اندازه شبکه، تعداد افرادی است که فرد به طور غیررسمی در شبکه روابط خود با آنها در تعامل و ارتباط است.منظور از ترکیب شبکه، نسبتهای مختلف هر یک از اعضا در شبکه فردی میباشد که این متغیر از تعدادخویشاوندان دور و نزدیک، دوستان، همسایگان و همکاران ساخته شده است. در بعد تعاملی، فراوانی تماس افراد، شیوه تماس آنها با هم و صمیمیت در رابطه به عنوان شاخصها و مولفههای این بعد مطرح میباشند. منظور از فراوانی تماس، دفعات ارتباطی است که افراد با هر یک از اعضای شبکه خود دارند و اینکه هر چند وقت یکبار با آنها در تماس و ارتباط میباشند. منظور از شیوه تماس، روش برقراری ارتباط با اعضای شبکه (شیوههای تماس رودررو و حضوری،تلفنی و اینترنت) و میزان برقراری ارتباط با اعضای شبکه مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در بعد کارکردی سرمایه همان حمایت های دریافتی از اعضای شبکه و ارائه حمایت به آنها در قالب 4 نوع حمایت عاطفی، مشورتی، مصاحبتی، عملی و اطلاعاتی است (باستانی و صالحی هیکویی، 1386: 77).
به اعتقاد کلمن سرمایه اجتماعی بخشی از ساختار اجتماعی است که به کنشگر اجازه می دهد تا با استفاده از آن به منابع خود دست یاید. این بعد از ساختار اجتماعی شامل تکالیف و انتظارات، مجازی اطلاع رسانی، هنجارها و ضمانت اجراهایی است که انواع خاصی از رفتار را تشویق کرده یا منع می شوند(کلمن، 1383: 301-300).
1-7-2-1-تعریف عملیانی سرمایه اجتماعی:
بر اساس تعریف مفهومی سرمایه اجتماعی را در سه بعد ویژگیهای ساختی(تعدادخویشاوندان دور و نزدیک، دوستان، همسایگان و همکاران)، ویژگیهای تعاملی(شیوه و فراوانی تماس) و ویژگیهای کارکردی شبکه و بعد کارکردی(حمایت های دریافتی از اعضای شبکه و ارائه حمایت در4بعدعاطفی، مشورتی، مصاحبتی، اطلاعاتی) در سطح رتبه ای و در قالب طیف لیکرت (خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد) مورد سنجش قرار می گیرد.
1-7-3- تعریف مفهومی آگاهی:
آگاهی و سواد رایانه ای علم و توانایی شخص برای استفاده از رایانه ها و فناوری موثر می باشد. سواد رایانه ای همچنین ترجیحا به سطحی اطلاق می گردد که به راحتی بعضی افراد می توانند از برنامه های رایانه ای و قابلیت های دیگری که با رایانه ها ارتباط دارند استفاده نمایند و مجموعه مهارتهایی است که فرد را قادر میسازد نیاز اطلاعاتی خود را تشخیص دهد، با شناسایی منابع اطلاعاتی موجود به تدوین روش جستجو دراین منابع پرداخته و پس از انجام جستجو اطلاعات به دست آمده را ارزیابی کرده و به منظور تولید اطلاعات جدید پیوند لازم بین اطلاعات جدید را با دانش قبلی خود برقرار سازد(محمدی، 1388: 21). میزان آگاهی با استفاده از میزان توانایی استفاده از شبکه های مجازی و تولید پیام و آشنایی با نحوه کارکردها وآسیب ها و فواید شبکه های مجازی مد نظراست.
1-7-3-1- تعریف عملیاتی آگاهی:
سنجش آگاهی همان اندازه گیری توانایی و میزان آشنایی کاربران با انواع ترفندها و امکانات شبکه های مجازی(نحوه دانلود فیلم، آهنگ، عکس و کامنت گذاری، آشنایی با قابلیت و توانایی شبکه نحوه دخیره کردن و به اشتراک گذاری اطلاعات، آشنایی با فواید خدمات الکترونیک و مضرات استفاده از این شبکه و صاحبان اصلی آن) در قالب طیف لیکرت (خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد) مورد سنجش قرار می گیرد.
1-7-4- تعریف مفهومی صمیمیت بین اعضای شبکه:
منظور از صمیمیت رابطه، احساس نزدیکی و خودمانی شدن با اعضای شبکه است(باستانی و صالحی هیکویی، 1386: 77).
1-7-4-1- تعریف عملیانی صمیمیت بین اعضای شبکه:
احساس صمیمیمت در شبکه های مجازی بر حسب راحتی دربیان عقاید و مشکلات و احساس آرامش و خودمانی بودن از در کنار هم بودن در شبکه مجازی که آنها را در بخش های مختلف زندگی شریک می کنند و در قالب طیف لیکرت (خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد) مورد سنجش قرار می گیرد.
1-7-5- تعریف مفهومی اعتماد:
اعتماد مفهومی است که در فرایند روابط اجتماعی بین افراد شکل میگیرد. آنتونی گیدنز اعتماد را به عنوان اطمینان با اتکاء بر ماهیت یا شخصی یا صحت گفته ای تعریف میکند(حیدرآبادی، 1390: 53). جانسون عناصر تشکیل دهنده اعتماد را صراحت و باز بودن سهیم کردن پذیرش حمایت تمایلات همکاری جویانه و رفتار مبتنی بر اعتماد می داند
1-7-5-1- تعریف عملیانی اعتماد:
میزان اعتماد به شبکه های اجتماعی در قالب سه بخش 1- صداقت(به نظر من هیچ چیز بهتر از راستی نیست حتی اگر به ضررت آدم تمام شود/در این فضا افراد خود واقعی را بدون تظاهر و ترس ابراز می کنند/در این فضا می توان خود همانگونه که دوست داری (خودآرمانی) نمایش داد)و2-صراحت(آدم باید رک و پوست کننده حرف بزنه تا اینکه از این شاخه به آن شاخه بپره/آدم اگر در این فضا بدون رو دربایستی(روراست ) حرف دلشو بزنه فکر میکنند احمق و بی کلاس است/من هرگز جرات نکردم حرفمو به خانواده ام بزنم اما در این فضا به راحتی بیان می کنم/در این فضا اگر از چیزی خوششم نیاد خیلی راحت نظرم را به دیگران ابراز می کنم/در این فضا می توان به اشتباهات اعتراف کرد ) .3-اطمینان(آدم باید در زندگی فقط به فکر خودش متکی باشد/اگر برای من کاری پیش آید ونتوانم انجام دهم حاضر نیستم ان را به شخص دیگری بسپارم/حاضر نیستم اطلاعاتم و عکس هایم را در این فضا قرار دهم) در سطح ترتیبی بر اساس طیف لیکرت (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم و کاملا مخالفم)می سنجیم.
1-7-6- تعریف مفهومی پایگاه اجتماعی:
پایگاه اجتماعی پایگاهی است كه فرد در میان یك گروه دارد. یا به مرتبه اجتماعی- اقتصادی یك گروه در مقایسه با گروههای دیگر گفته میشود. به بیان دیگر، موقعیتی كه یك فرد یا خانواده با ارجاع به استانداردهای میانگین رایج درباره ویژگیهای فرهنگی، درآمد مؤثر، داراییهای مادی و مشاركت در فعالیتهای گروهی ـ اجتماعی به دست میآورد(کوئن، 1373: 240). از دیدگاه وبر پایگاه را برآوردی مثبت یا منفی از احترام یا پرستیژ پذیرفته شده از سوی افراد یا موقعیتها تعریف كردهاند. پایگاه، بازتاب دهنده عواملی همچون منشأ خانوادگی رفتار، تحصیلات و ویژگیهای مشابه است كه دستیابی به آنها یا از دستدادنشان سختتر از به دست آوردن یا از دست دادن ثروت اقتصادی است(همان، 245). پایگاه اجتماعی در اصطلاح مشخص کننده:1) وضع فرد یا گروه در یک نظام اجتماعی است، با انتظار متقابل عمل از دارندگان وضعی دیگر در چارچوب یک ساخت واحد 2) مقام فرد یا گروه است با توجه به توزیع شان در یک نظام اجتماعی و در مواردی تلویحا با در نظر گرفتن چگونگی توزیع حقوق، مسئولیتها، قدرت و اقتدار در چارچوب همان نظام، نظیر اصطلاحاتی چون پایگاه بالا، پایین و …(ساروخانی، 1380: 794-790).